jun 022014
 

aanslagBrussel= IMO Blog = 

Een week geleden werden in het Joods Museum te Brussel drie mensen doodgeschoten, een Israelisch echtpaar en een vrijwilligster van het museum. Later stierf een vierde persoon aan ernstige verwondingen. De aanslag heeft de veiligheid van de Joodse gemeenschap in Europa en het antisemitisme weer indringend op de kaart gezet. Verschillende mensen trokken snel hun eigen conclusies, op grond van hun eigen overtuigingen. Zo weten Israelische politici, waaronder Netanyahu zelf, de aanslag aan de anti-Israel stemming in Europa.

Volgens de Israëlische premier Benjamin Netanyahu is de antisemitische aanslag afgelopen zaterdag in Brussel “Het resultaat van constante opruiing tegen de Joden en hun staat”, aldus Netanyahu zaterdag.

Verder zei de premier van Israel: 

“Laster en leugens tegen de staat Israël worden nog steeds gehoord op Europese bodem, zelfs terwijl misdaden tegen de menselijkheid en moorden in onze regio systematisch worden genegeerd (…) Onze reactie op deze hypocrisie is om constant de waarheid te zeggen en een niet aflatende strijd tegen terreur te voeren”.

NRC meldde:

De Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Avigdor Lieberman legde in een reactie op de schietpartij een verband met de roep in Europa “om Israël en Israëlische producten te boycotten”.

“Antisemitisme heeft door de jaren heen verschillende vormen aangenomen, maar de basis is altijd dezelfde: het haten van Joden omdat het Joden zijn, waar het ook is – of ze leven in Jeruzalem, in Tel Aviv, in Ariel, in Hebron, in Brussel of op Mars.”

Ik vond dit eerlijk gezegd wat voorbarig. In het algemeen zie ik zeker een verband tussen antisemitisme en demonisering van Israel. Veel media zijn er als de kippen bij om werkelijk al het negatieve nieuws over Israel uit te vergroten en gaan ook direct uit van de voor Israel meest ongunstige uitleg. Wanneer dan achteraf blijkt dat zaken toch wat genuanceerder liggen, hoor je ze niet. Netanyahu wordt steevast als havik en anti-vrede neergezet, en Abbas als gematigd en welwillend. En terwijl kolonistengeweld veel aandacht krijgt, lezen we zelden over extremistische uitspraken en dreigementen van Palestijnse extremisten. Ook verijdelde aanslagen of schietpartijen op de Westbank, en raketten die weinig schade aanrichten (maar wel een hoop psychische schade veroorzaken), halen zelden het nieuws. Dit leidt bij sommige mensen ook tot een negatiever beeld van Joden in het algemeen, zoals blijkt uit de reaguursels onder artikelen over Israel.

Toch gaat het me wat ver om de aanslag direct toe te schrijven aan ‘constante opruiing tegen de Joden en hun staat’. Ten eerste waren de dader(s) en zijn motief nog onbekend, en waardoor deze mogelijk beïnvloed was. Kwam hij uit rechts-extemistische hoek, uit islamitische hoek, uit radikaal-linkse hoek? Welke media las hij, wat was zijn sociale netwerk, handelde hij geheel solitair of waren er meer mensen betrokken? (Inmiddels is de vermoedelijke dader opgepakt. Het is een moslim die eerder in Syrië heeft gevochten aan de kant van de jihadisten en hij was in 2009 al tot 2 jaar cel veroordeeld voor zijn aandeel in een gewapende overval, aldus Nu.nl.)

Daarbij moet er heel wat gebeuren wil een negatief sentiment over een bepaalde bevolkingsgroep leiden tot geweld; 43% van de Nederlanders zou volgens een enquête van Maurice de Hond liever minder Marokkanen in dit land zien, maar dat wil niet zeggen dat men dat met geweld wil bewerkstelligen. Er zijn nauwelijks gewelddadige incidenten tegen Marokkanen, ondanks de aandacht voor vooral de overlast gevende jongeren en de opruiende taal van Wilders.

Wat is de oorzaak van geweldsincidenten en van antisemitisme? Het antwoord hierop is verschillend. Geweld heeft vaak te maken met kopieergedrag, gecombineerd met bepaalde karaktereigenschappen zoals een lage frustratietolerantie en een slecht ontwikkeld geweten. Problemen thuis en in de opvoeding spelen vaak een rol, of zaken als ontslag of een scheiding die men niet kan verkroppen. Ook opruiing kan een rol spelen, maar dan vooral wanneer er chaos heerst in een land of er een machtsvacuüm is ontstaan, en wanneer de informatie die mensen krijgen beperkt is en wordt gecontroleerd door de machthebbers. Sociale wetenschappers breken zich het hoofd over deze vraag en die is dan ook niet bevredigend in een paar regels te beantwoorden. Ook de vraag naar antisemitisme is ingewikkeld en kan ik slechts kort aanstippen. Een zondebok wordt vooral gezocht wanneer het (economisch) slecht gaat, wanneer mensen zich bedreigd voelen. Bij joden specifiek geldt het verwijt dat ze teveel macht hebben, en geld, en zich verrijken ten koste van de ‘gewone’ bevolking. Helaas is dat sentiment nog alom aanwezig in Europa, al scoort Nederland in onderzoeken altijd relatief laag.

Antisemitisme wordt gevoed door de notie dat Joden christus hebben vermoord, dat ze zichzelf als uitverkoren zien en daarmee boven anderen plaatsen, meer loyaal zijn aan Israel en teveel praten over de Holocaust. Dit soort ideeën en overtuigingen neem je het beste weg door goede informatie te geven en doordat mensen met Joden in kontakt komen en dan ervaren dat ze helemaal niet zo zijn (dit geldt voor vooroordelen tegen alle bevolkingsgroepen). Eerlijke en gebalanceerde berichtgeving over het enige door Joden bestuurde land ter wereld is daarbij ook van belang. Juist omdat er maar één Joodse staat is (tegenover tientallen staten die door christenen of moslims worden gedomineerd), straalt wat daar gebeurt ook af op de Joden in het algemeen. Dit blijkt ook uit het feit dat wanneer er in Israel/Palestina problemen zijn en er meer Palestijnse doden vallen, antisemitische incidenten toenemen.

Daarnaast bevestigen anti-Israel sentimenten soms antisemitische vooroordelen, zoals wanneer Israel en de Israellobby machtiger wordt voorgesteld, door kerkelijke vergelijkingen van Jezus met de Palestijnen (zie bijvoorbeeld de brochure over de kruisweg van Sabeel) en door de suggestie dat Israel zich zaken permitteert waar andere landen niet mee wegkomen. Het is opvallend dat Israel juist met minder wegkomt en feller wordt bekritiseerd dan welk ander land ook, maar die notie blijft bestaan. Ook zijn Joden juist bijzonder kritisch ten opzichte van Israel, en discussiëren fel en openlijk over de Israelische politiek en identiteit. Dat lijkt de notie dat Joden vooral loyaal zijn aan Israel echter niet te beïnvloeden. Israel en Joden wordt ook vaak verweten de Holocaust politiek te ge/misbruiken, terwijl juist de critici dat zelf ook doen, met clichés als dat juist de Joden daar de les uit moeten trekken dat je een ander niet mag onderdrukken, dat de Joden van slachtoffers in daders zijn veranderd, dat Israel zichzelf in een getto heeft veranderd, etc.

Nu de dader bekend is (dat was nog niet het geval toen ik het merendeel van deze blog schreef), lijkt het me waarschijnlijk dat hij vooral is beïnvloed door geschriften en ideeën van radikale moslims en jihadisten. Hij werd aangehouden met een kalashnikov en munitie gewikkeld in een vlag van ISIS, een op al-Qaeda geïnspireerde jihadistische groepering die is begonnen in Irak. Ik denk niet dat aanhangers van deze ideologie zich laten beïnvloeden door hoe Europese media Israel en Joden portretteren, omdat ze onze maatschappij en normen en waarden sterk afkeuren, en wellicht zelfs van mening zijn dat die teveel door Joden wordt gedomineerd. Hun antisemitisme is gebaseerd op een radikale (en soms letterlijke) interpretatie van de islam. Het gaat dus niet zozeer om ‘laster en leugens en opruiing’ van Europese maar van Arabische en radikaal-islamitische oorsprong. Je kunt volhouden dat daar niet hard genoeg tegen wordt opgetreden, dat er teveel ruimte wordt geboden aan dergelijke ideeën, dat in moskeeën bijvoorbeeld ook imams preken die er antiwesterse en antisemitische ideeën op na houden. Maar dat is niet waar Netanyahu en Lieberman, die vooral de boycotacties tegen producten uit Israel hekelde, op doelden. Hadden zij in algemene termen de vaak overkritische Europese houding tegenover Israel gehekeld, dan had ik ze gelijk gegeven, maar nu lijken ze te snel te hebben geoordeeld, en dat doet Israels geloofwaardigheid geen goed.

Dat neemt niet weg dat we waakzaam moeten blijven voor alle vormen van antisemitisme, ook die onder (extreemrechtse en -linkse) autochtonen. En er is wel degelijk een verband tussen antisemitisme en de eenzijdig-negatieve bejegening van Israel door veel media, mensenrechtenorganisaties, met name linkse politici en anderen. Journalistieke vrijheid en een kritische houding tegenover iedere autoriteit zijn een groot goed; evenwichtigheid, zorgvuldigheid, checken van bronnen en andere journalistieke principes die wat betreft Israel vaak worden genegeerd, zijn dat ook.

Ratna Pelle

Share