De Gaza Oorlog
operatie ‘Oil Stain’ of ‘Cast Lead’ (2008-2009)

achtergronden

Laatste update 13-12-2012

 


Afloop staakt-het-vuren

Op 19 december 2008 liep een op 19 juni van dat jaar mondeling via Egyptische bemiddeling overeengekomen staakt-het-vuren of ‘kalmte’ af tussen Israël en het Hamas bewind in de Gazastrook. Vanaf 4 november hadden na een Israëlische aktie tegen een tunnel onder de grens door, Hamas en andere Palestijnse groepen het afschieten van raketten op Israël en aanvallen op grensovergangen hervat, en was het staakt-het-vuren de facto al ten einde.

Israël had herhaaldelijk laten weten dit staakt-het-vuren te willen verlengen (ofwel hervatten), en ook Egypte en de PA riepen Hamas hiertoe op. Hoewel sommigen binnen Hamas daar wel voor leken te voelen, hebben zij het toch niet verlengd, waarvoor verschillende redenen werden aangevoerd. De redenen die het meest wordt gegeven in berichten over de crisis is dat Hamas betere voorwaarden wilde, zoals volledige opening van de grenzen, en dat Israël het bestand zou hebben geschonden door de grenzen grotendeels dicht te houden en door onder andere de aanval waarbij het leger een tunnel onklaar maakte en zes Hamas strijders doodde in de vuurgevechten die volgden. Een minder vaak geciteerde reden is dat Hamas ook een staakt-het-vuren op de Westoever wilde, zodat het daar, evenals in Gaza, ongehinderd zijn militaire vleugel kan opbouwen. Weer een andere reden is dat Hamas sterk wordt beïnvloed door, en afhankelijk is van Syrië en Iran, en die geen belang hebben bij een door Egypte geënsceneerd staakt-het-vuren en bij de onderhandelingen met Fatah die dan weer zouden worden hervat (Hamas boycotte de laatste ronde uit woede over vermeende partijdigheid van Egypte). Het Hamas leiderschap in de Gazastrook is pragmatischer dan het Syrische, dat immers niet wordt geconfronteerd met de dagelijkse problemen van het regeren over 1,5 miljoen mensen in een verarmd gebied, zonder open grenzen en totaal afhankelijk van hulp. Echter ook in Gaza waren niet alle Hamasleiders voor voortzetting van het staakt-het-vuren, en vooral de militaire vleugel wilde de druk op Israël opvoeren.

Verloop Gaza Oorlog

De Al Qassam Brigades van Hamas begonnen in de ochtend van woensdag 24 december 2008 vanuit de Gazastrook hun ‘Oil Stain’ (“Olievlek”) campagne met het afvuren van 87 projectielen op het grensgebied met Israël, met het doel om een groter gebied in Israël onleefbaar te maken voor de Israëli’s. Israël reageerde op zaterdag 27 december om half 12 ‘s-ochtends met de start van een militaire campagne onder de naam ‘Cast Lead’ (“Gegoten Lood”), met zware maar gerichte luchtaanvallen in de Gazastrook op lokaties van het Hamas regime en van andere terroristische groepen. Meer dan 50 gevechtsvliegtuigen en helicopters werden ingezet, de zwaarste militaire operatie in de Gazastrook tot dan toe, en de eerste die als ‘oorlog’ gekwalificeerd kan worden. Dit leidde al snel tot honderden doden aan Palestijnse kant en tot aanvankelijke intensivering van de raketbeschietingen door Hamas op zuid-Israël, waarbij enkele burgers omkwamen. Onder de eerste Palestijnse doden waren vooral veel leden van de Hamas politie annex veiligheidsdiensten.

Op de tweede dag kwam de VN Veiligheidsraad al bijeen en riep beide partijen op de vijandigheden te staken. Vanaf de tweede dag waren ook de smokkeltunnels langs de Egyptische grens doelwit van bombardementen, waarvoor speciaal ontwikkelde bommen werden gebruikt. Voorafgaand aan bombardementen werden burgers van Gaza middels strooibiljetten en telefoontjes gewaarschuwd zich in veiligheid te brengen. Nochtans kwamen dagelijks tientallen Palestijnse burgers om en raakte een veelvoud daarvan gewond.

Het Israëlische luchtoffensief duurde tot 3 januari, maar ook nadien werd nog op kleinere schaal gebombardeerd. Op 2 januari werden mensen met een buitenlands paspoort in staat gesteld de Gazastrook te verlaten. In de avond van 3 januari startte de tweede fase van het offensief en trokken grondtroepen de strook binnen, die in eerste instantie de velden en lokaties bezetten van waaruit de meeste raketten op Israël werden afgevuurd, en het noordelijk en zuidelijk deel van de Gazastrook van elkaar afsloten en Gaza stad omsingelden. Die dag kwam ook de Veiligheidsraad weer bijeen.

Gedurende het grondoffensief vonden verschillende incidenten plaats waarbij Israëlische tanks en soldaten civiele doelen bestookt zouden hebben, waaronder scholen en huizen waarin burgers schuilden en VN-gebouwen, soms met tientallen doden tot gevolg. Ook enkele voertuigen van hulporganisaties werden getroffen. Palestijnse strijders zouden van in of nabij deze lokaties hebben geschoten op het leger of raketten afgevuurd op Israël, en huizen en  moskeeën werden als wapenopslagplaats gebruikt. Hamas zou ook opzettelijk burgers als menselijk schild hebben gebruikt.

Israël werd er tevens van beschuldigd witte fosfor tegen of nabij burgers te gebruiken, en zelfs clusterbommen. Zeker dit laatste lijkt onwaarschijnlijk, daar dit ook de IDF zelf bij haar grondoffensief in gevaar zou brengen. Op 8 januari nam de Veiligheidsraad een resolutie aan die dringend opriep tot een volledig staakt-het-vuren en terugtrekking van de Israëlische troepen uit de Gazastrook. Beide partijen negeerden deze oproep, maar via Egypte werd er continu overlegd over de mogelijkheden en voorwaarden voor een nieuw staakt-het-vuren. Het IDF trok buitenwijken van Gaza en andere plaatsen binnen (de derde fase van het offensief), iets waartoe Hamas Israël had uitgedaagd in de misplaatste verwachting soldaten in de val te kunnen lokken en gevangen te kunnen nemen. Palestijnse groepen bleven gedurende het offensief in staat om dagelijks raketten op Israël af te vuren (in totaal 775 raketten en mortiergranaten tijdens de Gaza Oorlog), maar veel minder dan voorheen. Ruim 180 gewonden vielen in Israëlische plaatsen als Beer Sheva, Sderot, Ashkelon en Ashdod. Nadat het niet mogelijk bleek om via Egyptische bemiddeling tot een nieuw staakt-het-vuren te komen, nam Israël uiteindelijk genoegen met een overeenkomst met de VS om samen te werken tegen de wapensmokkel, en kondigde op zaterdagavond 17 januari een eenzijdig staakt-het-vuren af. Hamas volgde een dag later met eveneens een eenzijdig staakt-het-vuren.
Israël liet gedurende het offensief nog honderden vrachtwagens met hulpgoederen toe via de Kerem Shalom grensovergang. Journalisten mochten sinds november Gaza niet binnen uit veiligheidsoverwegingen, en werden pas na het ingaan van het nieuwe staakt-het-vuren weer toegelaten..

De slachtoffers, schade en uitkomst van de oorlog

De campagne heeft in totaal tot aan het unilaterale staakt-het-vuren op 17-18 januari 3 weken geduurd, waarbij naar schatting zo’n 1.300 Palestijnen zijn omgekomen en 13 Israëli’s. Over het aantal burgerslachtoffers en strijders verschillen beide partijen sterk van mening. Het Palestijnse mensenrechten centrum PCHR sprak van 1.417 doden waarvan 84% burgers (dat zouden 1181 burgers zijn tegenover 236 strijders), terwijl het Israëlische leger 1.166 Palestijnse doden telde, waarvan 709 strijders, 295 burgers (waaronder 49 vrouwen en 89 kinderen onder de 16 jaar) en 162 onbekend. In november 2010 sprak Hamas zelf van tussen de 600 en 700 omgekomen strijders, waartoe het ook 250 politiemannen rekende. Volgens sommige bronnen was eenderde van de Palestijnse doden kind, volgens andere was dat aantal veel lager. Het maakt ook uit of je 16- en 17-jarigen die soms al volwaardig meedoen in de strijd als kind telt, wat Israël dus niet deed. Door het hoge geboortecijfer is de gemiddelde leeftijd in Gaza overigens 17 jaar. Daarentegen zijn er naast de doden ook duizenden gewonden met soms zeer zwaar letsel. Beelden van gewonde kinderen in Gaza werden bijna dagelijks op TV uitgezonden.

Volgens Israël heeft zij haar militaire doelen behaald en Hamas een zware klap toegebracht, volgens de Palestijnen zijn vooral onschuldigen getroffen. Het merendeel van de honderden tunnels onder de grens met Egypte, die voor wapen- en andere smokkel werden gebruikt, werd verwoest, evenals honderden wapenopslagplaatsen, -werkplaatsen, huizen van Hamas strijders waar wapens lagen opgeslagen, lanceerinstallaties en andere militaire doelen. Daarnaast zijn ook verschillende gebouwen van de UNRWA beschoten, waaronder het hoofdkwartier en een school, en werd Israël ervan beticht andere burgerdoelen zoals ambulances, een mediagebouw en ziekenhuizen te hebben beschoten. Het is daarbij niet altijd duidelijk wie het heeft gedaan en in welke omstandigheden het gebeurde. De Verenigde Naties heeft Israël beschuldigd van oorlogsmisdaden. Israël op zijn beurt beschuldigt Hamas van het gebruik van de eigen bevolking als menselijk schild en het bewust uitlokken van dergelijke incidenten, zodat de druk op Israël toeneemt en Hamas zich als slachtoffer kan presenteren. Ook veel huizen van burgers zijn geraakt of beschadigd, net als andere civiele infrastructuur, de stroom- en watervoorziening, telefoonlijnen etc. Palestijnse bronnen schatten de totale schade op 1,4 miljard dollar. Verschillende incidenten werden door het IDF zelf onderzocht, waarbij de belangrijkste beschuldigingen werden verworpen. Israël weigerde medewerking te verlenen aan een onderzoek in opdracht van de VN Mensenrechtenraad.
Het is Israël niet gelukt om een nieuw staakt-het-vuren af te dwingen onder voor haar gunstiger voorwaarden, zoals een einde aan de wapensmokkel en militaire opbouw van Hamas en de vrijlating van Shalit. Hamas is er niet in geslaagd om het Israëlische leger zware klappen toe te brengen door het in Gaza in hinderlagen te lokken of nieuwe soldaten te ontvoeren. Ook het volledig openstellen van de grenzen heeft ze niet kunnen afdwingen.

De aanloop naar de Gaza Oorlog

Op 19 juni 2008 waren Hamas en Israël onder Egyptische bemiddeling een staakt-het-vuren overeengekomen. Er waren daarbij geen heldere afspraken gemaakt en er werd niets op schrift gesteld, zodat beide partijen al gauw hun eigen versie gaven van de precieze voorwaarden. Israël beweerde dat het staakt-het-vuren, dat overigens meestal voorzichtiger ‘kalmte’ werd genoemd, voorzag in onderhandelingen over de vrijlating van Shalit en dat Hamas zich daarin coöperatief zou opstellen. Hamas beweerde dat er geen enkele link was tussen beide maar wel dat Israël de grenzen zou openen. Dat deed Israël ook, maar beperkt, en bij iedere schending, en dat waren er heel wat, gingen ze weer voor een of twee dagen dicht. In totaal zijn er tot november zeker 100 schendingen geweest, waaronder 37 raketten en mortiergranaten, waarop Israël doorgaans niet militair reageerde, behalve incidenteel vuren vanaf de grens wanneer verdachte personen te dichtbij kwamen en niet reageerden op een waarschuwingsschot.

Op 4 november maakte de IDF een tunnel onklaar die Hamas onder de grens met Israël door had gegraven, en vermoedelijk bedoeld was om Israëlische soldaten te ontvoeren. Het leger trok hiertoe kortstondig de Gazastrook binnen en doodde 6 Hamas strijders. Volgens Hamas was deze operatie een schending van het staakt-het-vuren, terwijl Israël wees op het risico van niet-reageren, en het graven van de tunnel als een daad van agressie beschouwde. Overigens had Hamas een paar weken eerder al gepoogd Israëlische soldaten te ontvoeren; Israël hield toen een Hamas terrorist aan bij de grens met Egypte. Hij was via een tunnel naar de Sinaï gesmokkeld en van daaruit probeerde hij, met enkele anderen, via Egypte Israël binnen te komen. Volgens Israël was het tegengaan van de smokkel via de vele tunnels ook onderdeel van de deal, maar hoewel Egypte dit meermaals beloofde namen de tunnels en de smokkel aanzienlijk toe tijdens het staakt-het-vuren. Het feit dat Hamas duizenden raketten bezit (volgens Israëlische inlichtingendiensten 3.000 voordat Israëls militaire campagne begon), antitankwapens en zelf eenvoudig luchtafweergeschut, lijkt het bestaan van een uitgebreid netwerk van tunnels voor wapensmokkel te bevestigen. Tijdens Israëls bombardementen bleek bovendien dat veel gebouwen en tunnels volgepakt waren met explosieven, die zorgden voor krachtige secundaire explosies en branden.

Waarom viel Israël aan, waarom zo hard, en waarom nu?

Als het zo goed was voorbereid, volgt daar dan niet uit dat Israël gewoon Hamas of de Palestijnen een lesje wilde leren, en die verhalen over het staakt-het-vuren propaganda zijn? Israël heeft de plannen inderdaad goed voorbereid, en maandenlang inlichtingen verzameld over de doelwitten. Het Israëlische leger heeft zich sinds de Tweede Libanon Oorlog in 2006 specifiek getraind in stadsgevechten met een guerrilla achtig karakter, en daarvoor in de Negev zelfs een stad nagebouwd. Israël heeft altijd gevechtsplannen klaarliggen voor het geval er een oorlog komt met een van de buurlanden, met name de landen waarmee het op voet van oorlog verkeerd. Tijdens de Koude Oorlog had de NAVO, en Nederland, ook plannen voor het geval er een oorlog met de Sovjet-Unie zou uitbreken. Het leger bereidt zich op het slechtste voor maar de politiek probeert een gewapend conflict doorgaans te vermijden. Voordat het staakt-het-vuren overeen werd gekomen, waren er ook plannen voor het geval het niet zou lukken tot overeenstemming te komen, of de voorwaarden te ongunstig werden geacht. In het voorjaar van 2008 waren er heftige gevechten geweest, en trok Israël soms ook kort de Gazastrook binnen.

Vanaf 2001 bestoken Hamas en andere terroristische groeperingen (Islamitische Jihad, de Volksverzetscomitees) Sderot en omgeving met mortiergranaten en zelfgemaakte Qassamraketten. Deze primitieve raketten missen meestal doel en zijn zelden dodelijk, maar Hamas werkt continu aan verbetering en door het grote aantal dat wordt afgevuurd maken zij een normaal leven in deze plaatsen onmogelijk. Voor de Israëlische terugtrekking werden de meeste raketten op de Joodse nederzettingen in Gaza afgevuurd, maar na de terugtrekking in de zomer van 2005 werd Sderot het voornaamste doelwit en later ook het veel grotere Ashkelon. In Israëls ogen was daar geen enkele rechtvaardiging meer voor omdat het zich volledig uit Gaza had teruggetrokken. Toen Hamas in juni 2007 via een bloedige coup de alleenheerschappij opeiste (daarvoor regeerde het kortstondig samen met Fatah), nam het aantal raketten op Israël toe. Ook viel Hamas geregeld de grensovergangen aan, die soms voor langere tijd werden gesloten wegens reparatiewerkzaamheden. Als reactie op deze (raket)aanvallen en de coup sloot Israël herhaaldelijk haar grenzen met de Gazastrook voor de meeste producten, behalve voor humanitaire goederen, en ook de grensovergang met Egypte ging dicht omdat Hamas de EU waarnemers die daar werkten (en onderdeel waren van een Palestijns-Israëlisch-Egyptische regeling) wegstuurde. Daarnaast probeerde Israël de raketaanvallen tegen te gaan door de terroristen die ze afvuurden direct vanuit de lucht te beschieten, door Qassam werkplaatsen en opslagplaatsen te beschieten.

Sinds 2005 werden meer dan 6.000 raketten en mortiergranaten op Israël afgeschoten, waarvan 3.000 in 2008. Zij kostten 22 Israëli’s het leven en veroorzaakten honderden gewonden, evenals veel materiële schade. Sympathisanten van de Palestijnen doen de raketten soms af als vuurwerk van een paar extremisten, maar Hamas heeft de productie en het afschieten van de raketten altijd ondersteund, en zelfs wanneer het zelf tijdelijk een staakt-het-vuren in acht nam, werkte het mee aan de productie en het gebruik door andere groepen. Bovendien vindt Israël de raketten principieel onaanvaardbaar. Met name de mensen in Sderot en omgeving maar ook in Ashkelon, dat sinds 2006 binnen de reikwijdte van de raketten ligt, smeekten de regering al jaren om een einde aan de raketaanvallen. De regering probeert dat met afwisselend een staakt-het-vuren en met militaire middelen te bereiken, beide met beperkt succes. Een staakt-het-vuren geeft tijdelijk rust, maar zolang de wapensmokkel doorgaat en Hamas raketten kan blijven bouwen, is dit slechts een tijdelijke oplossing, en sommigen zien juist dat als een oorzaak voor het feit dat Hamas nu sterker is en een miljoen Israëli’s binnen raketbereik liggen. Ondertussen ging de humanitaire situatie voor de inwoners van de Gazastrook door de grensafsluitingen sterk achteruit, wat volgens velen het radikalisme en de steun voor Hamas in de hand werkt.

Hamas besloot het staakt-het-vuren dat op 19 december afliep niet te verlengen, omdat men betere voorwaarden wilde. Israël heeft Hamas in de week voordat het aanviel herhaaldelijk gewaarschuwd, evenals Egypte en ook president Abbas van de PA. In Israël werd er al jaren op een militaire operatie aangedrongen door de inwoners van het zuiden, door de oppositie en door delen van het leger. Zij zagen  met lede ogen aan hoe Hamas zich verder ingroef en steeds betere raketten ontwikkelde en binnen smokkelde.

De vele raketten tegen het einde van en kort na het staakt-het-vuren en de pogingen om Israëlische soldaten te ontvoeren waren de druppel. Volgens sommigen speelden ook de verkiezingen een rol, Olmert zou zijn gehavende imago na het debacle van Libanon willen herstellen, en Livni en Barak hun achterstand op Netanjahoe inlopen. Daarnaast zou men met Hamas willen hebben afgerekend voordat Obama in het Witte Huis zat en wellicht een wat kritischere koers tegenover Israël zou gaan varen. Na de afgang in de Libanon Oorlog was het verder nodig om de afschrikkingskracht van het Israëlische leger te herstellen en haar vastberadenheid te tonen naar de vijandige regimes en groeperingen. Deze factoren zullen waarschijnlijk allemaal een rol hebben gespeeld, maar het is bijna niet uit te maken hoe bepalend zij waren. Volgens veel Israëli’s was het duidelijk dat het een keer tot een dergelijke operatie zou komen, en vonden dat Israël de raketten al veel te lang duldde. Een dergelijk breed gevoeld sentiment heeft in een democratie vroeg of laat zijn uitwerking.

Waarom schiet Hamas de raketten af?

Hamas zegt dat dit hun enige wapen is in hun ‘verzet tegen de zionistische bezetting‘. Met die bezetting bedoelen zij niet zozeer de Westoever maar heel Israël. Sderot, Ashkelon en andere steden die getroffen worden duidt men dan ook consequent als ‘nederzetting’ aan. In 2005 trok Israël zich terug en werden afspraken gemaakt met Egypte, de Palestijnse Autoriteit en de EU over de grenscontroles. Die verliepen niet vlekkeloos, maar de grenzen waren aanvankelijk veelal open. De bewering dat Israël de Gazastrook in feite nog steeds bezet is dan ook onjuist. Volgens de Vierde Haagse conventie is een gebied bezet wanneer de betreffende mogendheid er fysiek de controle uitoefent over de bevolking. Controle van de grenzen, het lucht- of zeeruim vallen daar niet onder. Bovendien controleert Israël niet alle grenzen, want de Gazastrook grenst ook aan Egypte.

Hamas heeft in het verleden verklaard dat ze het leven in Sderot en zoveel mogelijk plaatsen in Israël onleefbaar wil maken, er spooksteden van wil maken die onbewoonbaar zijn. Ondanks beweringen van Midden-Oosten ‘deskundigen’ zoals oud Palestina Komitee voorzitter Bertus Hendriks, dat Hamas bereid zou zijn tot een de facto erkenning van Israël, en de raketten vooral als wanhoopsdaad tegen de ‘wurgende Israëlische blokkade’ moeten worden gezien, verklaart Hamas nog steeds met enige regelmaat dat het ‘heel Palestina’ wil bevrijden, inclusief Al Quds (Jeruzalem), Haifa en Tel Aviv.

In het handvest van Hamas, dat de bevrijding van geheel Palestina middels Jihad als een heilige plicht ziet, staat onder andere het volgende: “De Profeet Mohammed, moge Allah hem zegenen en hem vrede geven, zegt: ‘De tijd van het oordeel zal niet aanbreken totdat de moslims de joden zullen bevechten en hen zullen doden; bij gevolg waarvan de joden zich achter rotsen en bomen zullen verstoppen. En iedere boom en steen zal zeggen: ‘O moslim, o slaaf van Allah, achter mij zit een jood, kom hier en dood hem!’ behalve de gharkadboom, want dat is een joodse boom.’ “

Hamas vertegenwoordiger Osama Hamdan zei in augustus 2007 in een interview:  “We are making the preparations for a confrontation. This is not because we need to be prepared for an Israeli act of aggression – after all, aggression is intrinsic to this entity – but because the final goal of the resistance is to wipe this entity off the face of the Earth. This goal necessitates the development of the capabilities of the resistance, until this entity is wiped out.”
Er zijn wat dit betreft wel verschillen tussen Hamas in Gaza en het Hamas leiderschap in Damascus, dat onder sterke Syrische en Iraanse invloed staat, en ook binnen Hamas in Gaza zijn er verschillen tussen de politieke en militaire leiders. In hoeverre deze verschillen ook een principieel verschil van mening reflecteren of vooral betrekking hebben op strategie is moeilijk te zeggen.

Hamas legt zoveel nadruk op open grenzen omdat het daarmee makkelijk internationale sympathie verwerft, en omdat open grenzen ook een toevoer van materiaal garandeert dat voor de productie van wapens, bunkers en explosieven gebruikt kan worden. Bovendien kunnen via open grenzen ook wapens de Gazastrook in worden gesmokkeld.

Handelde Israël disproportioneel?

De dodentallen liggen heel ver uit elkaar, namelijk 13 doden aan Israëlische kant en circa 1.300 doden aan Palestijnse kant. Volgens velen is dat het bewijs dat Israël disproportioneel geweld gebruikte in deze oorlog. Het is echter ongebruikelijk om in militaire conflicten het aantal doden op deze manier tegen elkaar af te strepen. Oorlogen waarbij guerrillagroepen zijn betrokken, zijn doorgaans asymmetrisch. De VS heeft ontelbaar veel meer doden in Irak en Afghanistan veroorzaakt, de NAVO in Servië en Afghanistan, Rusland tegen de Tsjetsjeense rebellen. Het verschil in dodental is niet de primaire meetlat om te bepalen of een oorlog of militair ingrijpen gerechtvaardigd is. In het oorlogsrecht wordt dan ook nergens van aantallen doden gesproken, maar van het belang van het militaire doel en het verwachte militaire resultaat tegenover het risico op burgerslachtoffers, en door de aanleiding van de oorlog af te wegen tegen het gebruikte geweld. Met andere woorden, als Israël met groot materieel Gaza binnentrekt om een enkele Qassamraket is dat disproportioneel, maar dat is duidelijk niet het geval. Het valt dus wel te betogen dat bepaalde acties van Israël niet proportioneel waren omdat het doel niet belangrijk genoeg was tegenover het risico op burgerslachtoffers, maar van de operatie in zijn geheel kan men dat niet zeggen. Bij die individuele acties moet worden bedacht dat het leger in principe het recht heeft terug te schieten wanneer het zelf wordt beschoten, en wanneer dat vanuit een burgerdoel gebeurt, is Hamas in de eerste plaats verantwoordelijk voor de dood van burgerslachtoffers.

De jarenlange raketbeschietingen op zuid-Israël hadden makkelijk tot een bloedbad kunnen leiden, bijvoorbeeld doordat een raket was ingeslagen in een chemische fabriek of in een school. Als er toen wel 100 doden waren gevallen, was Israëls operatie dan opeens wel proportioneel? Bovendien heeft Israël schuilkelders en ‘safe rooms’ gebouwd, sluit de scholen als er gevaar is, en heeft een alarmsysteem ontwikkeld dat mensen waarschuwt als er een raket aankomt. Hamas daarentegen bouwde wel bunkers voor zichzelf, legde een ondergronds gangenstelsel aan, fabriceerde of importeerde wapens en raketten, maar deed niets voor de burgers. Hamas heeft bovendien wapens in moskeeën en woonhuizen verborgen, en geschoten van nabij UNRWA faciliteiten. Al deze zaken hebben invloed op het aantal burgerdoden aan beide zijden.

Het is opvallend dat deze vraag altijd bij Israëlisch geweld wordt gesteld, en in veel mindere mate bij ander geweld zoals diverse conflicten waarbij de NAVO betrokken was. Daarnaast steekt het Israëli’s dat er nauwelijks aandacht was voor de raketten die al jarenlang op Israël worden afgevuurd, maar op Israëls legeroperaties daartegen wereldwijde aandacht en veroordelingen volgen. Zeker gezien het feit dat Israël zich terugtrok uit de Gazastrook in 2005, vindt Israël dat men in principe geen enkele raket hoeft te tolereren, en dus eigenlijk al zeer terughoudend is geweest. Volgens de Palestijnen anderzijds vormen de Westoever en Gazastrook een geheel, en is het dus terecht dat zij bijvoorbeeld met raketten uit de Gazastrook reageren op de dood van een Hamas strijder op de Westoever.

Zie ook: Israels campagne in Gaza niet buitenproportioneel

Waarom opent Israël de grenzen niet?

Volgens velen zijn de raketten vooral een uiting van machteloosheid, armoede en frustratie. Het is het enige dat men heeft tegenover het moderne wapentuig van Israël. Dit werd indertijd ook van de zelfmoordaanslagen gezegd: de Palestijnen offeren uit pure wanhoop hun eigen leven om hun eer te redden en verzet te plegen tegen de bezetting. Als de levensomstandigheden zouden verbeteren, de dagelijkse vernederingen stoppen, de Palestijnen hun waardigheid en vrijheid terug krijgen, dan neemt de motivatie om aanslagen te plegen of raketten af te schieten vanzelf af. De bezetting van de Gazastrook mag dan letterlijk gesproken beëindigd zijn, door de blokkade van Gaza is zij in feite een openluchtgevangenis en is sprake van een humanitaire crisis.

Vernederingen en een gevoel van onmacht zullen zeker een rol spelen, maar zoals reeds aangeduid gingen de grenzen niet zomaar dicht, maar juist in reactie op veelvuldige aanvallen. Ook de checkpoints zijn ingesteld nadat Palestijnen zelfmoordaanslagen pleegden in Israël. Uit onderzoek blijkt overigens dat de plegers van zelfmoordaanslagen, en de leden van de gewapende groepen vaak juist beter opgeleid en minder arm zijn dan de gemiddelde Palestijn. Dat is een algemeen verschijnsel en geldt ook voor de actieve kern van Al Qaida en de Hofstadgroep. Dat arme en wanhopige mensen makkelijker voor een (extremistische) zaak zijn te winnen lijkt  common wisdom, maar wordt dus niet altijd door de feiten gestaafd. Hamas gedijt goed in de uitzichtloosheid en armoede in Gaza, maar houdt die ook zelf bewust in stand. Zo werden de kassen die de kolonisten hadden achtergelaten geplunderd, en heeft Hamas vooral in haar eigen militaire capaciteiten geïnvesteerd. Door de grensovergangen aan te vallen wist men bovendien dat Israël ze zou sluiten.

Israël sluit de grenzen om verschillende redenen:

* Als strafmaatregel tegen de raketaanvallen. Het is makkelijker, goedkoper en kost minder risico’s dan een legerinval en geeft wel een duidelijk signaal af. Men hoopt dat de bevolking zich daardoor tegen Hamas zal keren. Hoewel de populariteit van Hamas voor operatie Cast Lead ver achter stond op die van Fatah, lijkt deze strategie niet te werken. Volgens Israël laat men voldoende humanitaire hulp door zodat mensen geen honger hoeven lijden. Volgens de UNRWA en andere hulporganisaties is dat niet waar en is er sprake van een humanitaire crisis. Dat mag zo zijn, feit is dat geen sprake is van structurele ondervoeding zoals we die van de beelden uit Afrika kennen, en volgens Israël stelt Hamas de situatie bewust erger voor, en zijn de hulporganisaties, waar vooral Palestijnen werken, niet objectief. Zo zou Hamas bijvoorbeeld hulpgoederen van de VN hebben gestolen en ook eerder al beschuldigden PA-functionarissen Hamas ervan diesel die bestemd was voor ziekenhuizen te hebben geconfisqueerd en bakkers te hebben verboden brood te bakken hoewel zij nog voldoende meel en brandstof hadden.

* Om de wapensmokkel tegen te gaan of de invoer in Gaza van materiaal (cement, metaal) dat voor de productie van wapens of bunkers kan worden gebruikt. Vorig jaar zijn wapens gevonden tussen goederen van de EU bestemd voor humanitaire hulp aan de inwoners van Gaza. Tijdens operatie Cast Lead zijn nachtvisie apparatuur en uniformen aangetroffen tussen humanitaire hulp van de UNRWA. Hamas is wat dit betreft erg inventief, en bovendien werken bij de UNRWA ook mensen die bij Hamas betrokken zijn.

* Omdat men geen zaken wil doen met een terroristische organisatie die uit is op de vernietiging van Israël. Open grenzen vergt een bepaalde verstandhouding met elkaar en communicatie en samenwerking, en zowel Israël als Hamas wil niet met de ander praten omdat men die niet erkent. Het is overigens vreemd dat er steeds over wordt gesproken of Israël niet met Hamas moet praten, maar het feit dat Hamas dat ook niet wil zelden wordt vermeld.

* Omdat Hamas geregeld aanvallen of aanslagen uitvoert op de grenzen, de laatste keer op 25 december van het afgelopen jaar, twee dagen voordat Israël met operatie Cast Lead begon. Ze moeten na een succesvolle aanval gerepareerd worden, en het personeel dat er werkt loopt gevaar door deze aanvallen. Ook sluit Israël ze als strafmaatregel in reactie op aanvallen.

* Men wil zo min mogelijk met Gaza te maken hebben, en sommigen hopen op meer grensverkeer tussen Egypte en Gaza, en daarmee uiteindelijk ook meer Egyptische bemoeienis met en verantwoordelijkheid voor de Gazastrook, iets waar Egypte helemaal geen zin in heeft.

* Men wil de grenzen pas echt openen als Gilad Shalit vrij is, de Israëlische soldaat die twee en een half jaar geleden door Hamas werd ontvoerd. Voor sommige politici wegen sommige punten sterker dan andere.

Waarom kwamen zoveel burgers om?

Bij een oorlog in zulk dichtbevolkt gebied is dat niet te vermijden. Bovendien gebruikt Hamas burgers als menselijk schild. Zo schiet men vanuit of nabij scholen, moskeeën en woonhuizen, gebruikt men huizen en moskeeën als opslagplaats voor wapens, en roept men na een waarschuwing van het Israëlische leger soms juist vrouwen en kinderen op een huis te beschermen met hun eigen lichaam. Israël ziet dan soms af van de aanval, of vuurt eerst een raket bewust mis om de mensen bang te maken zodat ze vluchtten. De door Israël gedode Hamas leider Nizar Rayyan was van tevoren gewaarschuwd door het leger maar bleef thuis, en dwong zijn twee vrouwen en negen kinderen ook thuis te blijven. In zijn huis bevonden zich een groot aantal explosieven.

Twee maanden na afloop van het offensief publiceerden Israëlische kranten verhalen over misstanden en misverstanden tijdens de operatie die tot de dood van Palestijnse burgers hadden geleid en het moedwillig vernielen van bezittingen, die door andere soldaten weer werden tegengesproken. Dit soort misstanden vinden in elke oorlog plaats; de vraag is op welke schaal ze gebeurden en of de legerleiding voldoende maatregelen nam om ze tegen te gaan en overtreders te bestraffen.

De Israëlische soldaten hebben als taak om raketaanvallen op Israëlische burgers en aanvallen op hun maten te voorkomen en onmiddellijk met vuur te beantwoorden. Dat betekent dat als soldaten vanuit een burgerdoel worden beschoten, men altijd terug zal vuren. Doet men dat niet, dan zou het voor Hamas wel erg makkelijk worden Israëlische troepen steeds vanuit een ‘beschutte positie’ aan te vallen en ook om ongestoord raketten te blijven afvuren op Israëlische steden. Het gevolg is wel dat soms veel burgerdoden vallen. Bovendien kun je met bijvoorbeeld tankgranaten of artillerie niet heel precies mikken. Je kunt stellen dat Israël die dan maar niet moet gebruiken in dichtbevolkt gebied, maar ook dat levert weer een voordeel voor Hamas op. Overigens kampt iedere Westerse mogendheid die met asymmetrische oorlogsvoering te maken heeft met dergelijke morele dilemma’s. Nederland is in Afghanistan zeker voorzichtiger dan Israël was in Gaza, toch zijn er ook in Afghanistan het afgelopen jaar zo’n 1500 burgers omgekomen in de gevechten tussen de NAVO en de Taliban. In andere conflicten (Irak, Kosovo) ligt het aantal burgerdoden vele malen hoger. Ook hier dringt zich de indruk op dat we selectief verontwaardigd zijn, en juist Israëlisch geweld wel erg veel meer woede lijkt op te roepen dan – ook Palestijnse – doden door toedoen van andere landen. Over geen enkel conflict wordt bovendien zo uitgebreid en in detail bericht, en worden zoveel beelden getoond uit ziekenhuizen en van wanhopige mensen die alles kwijt zijn.

Het einde en resultaat van de oorlog: unilateraal staakt-het-vuren door beide partijen

Israël was enigszins vaag over het doel van de operatie, omdat bij een te ambitieus doel (Hamas uitschakelen) de operatie wel heel makkelijk als mislukt neergezet kan worden. Israël had het over het ‘veranderen van de realiteit op de grond’ en over een einde aan de raketbeschietingen. Ook zou Israël zijn afschrikkingskracht willen herstellen, waardoor Hamas zich wel drie keer bedenkt voordat zij nog eens raketten op Israël afschiet. Nadat Israël haar eenzijdige staakt-het-vuren afkondigde op zondagmorgen om twee uur, schoot Hamas nog 17 raketten af op Israël, om te laten zien dat men daar nog toe in staat was. Voordat Israël operatie Cast Lead begon schoot Hamas echter soms wel 80 raketten af. Sommige analisten zeggen dat, als Hamas geen raketten meer afschiet omdat het Israëls reactie vreest de doelen zijn behaald, al heeft zij nog wel de capaciteiten. Israël verwoestte 70-75% van de smokkeltunnels en een groot aantal raketten, explosieven, installeerinstallaties en andere wapens, waardoor Hamas’ militaire kracht aanzienlijk werd verzwakt. Ook werd een deel van het militaire leiderschap uitgeschakeld, waardoor kennis en ervaring verloren gingen. Een bescheiden resultaat voor Israël was een overeenkomst met de VS voor het tegengaan van wapensmokkel, waarin de VS, met hulp van de NAVO, zich verplicht de smokkel op verschillende fronten tegen te gaan, en ook Egypte daarbij te assisteren.

Militair gezien was de operatie voor Israël een succes: men heeft weinig soldaten verloren en een groot aantal Hamas doelen getroffen. Dat Hamas niet geheel uitgeschakeld kon worden (of de prijs daarvoor in aantallen slachtoffers aan beide kanten te hoog zou zijn) wist men wel. Israël had waarschijnlijk gehoopt dat Hamas’ populariteit ook onder de operatie zou lijden, en dat Hamas  gedwongen zou worden een voor haar ongunstig bestand te aanvaarden. Tijdens de operatie nam, door het groeiend aantal burgerslachtoffers, de druk en kritiek op Israël toe, waardoor zij zich gedwongen zag deze te beëindigen voordat Hamas zou buigen. Livni en Barak hadden een week eerder al een unilateraal staakt-het-vuren voorgesteld, vanuit de filosofie dat men juist sterker staat door op een zelf gekozen moment te stoppen dan wanneer de VS een keihard veto uitspreekt of een groot aantal soldaten gedood wordt. Waarschijnlijk is het geen toeval dat Israël twee dagen voor de inauguratie van Barack Obama met de gevechten stopte, om hem niet in verlegenheid te brengen en geen schaduw over de ceremonie te werpen. Bij Hamas kan eenzelfde motivatie spelen. Bovendien kon Hamas een staakt-het-vuren  goed gebruiken omdat zij zwaar getroffen was. Door een dag later en onder voorwaarden een eigen bestand af te kondigen probeerde Hamas zijn eer te redden en niet als de verslagen partij over te komen.

Door de relatief coulante houding ten opzichte van Hamas, ook in de media, leek de oorlog voor Hamas diplomatiek en publicitair een overwinning: vooral de Israëlische blokkade en het militair optreden van Israël werden internationaal zwaar bekritiseerd.

Internationale kritiek en het Goldstone rapport

Over de gebeurtenissen tijdens de Gaza Oorlog en met name de mogelijke schendingen van mensenrechten en oorlogsrecht, zijn verschillende onderzoeken gedaan. De Verenigde Naties deed op verzoek van de secretaris-generaal een onderzoek naar de schade aan VN instituties en gebouwen, dat negatief uitviel voor Israël, en Amnesty International oordeelde in juli 2009 dat Israël zich schuldig had gemaakt aan schendingen van mensenrechten. Voor een kritische beschouwing van het rapport van Amnesty International over de Gaza Oorlog, zie: Gaza War: A Review of Amnesty International’s Report on Operation Cast Lead

De VN Mensenrechtenraad, zelf sterk omstreden vanwege haar partijdigheid, stelde een commissie in die moest onderzoeken of Israël zich tijdens de Gaza Oorlog had schuldig gemaakt aan oorlogsmisdaden. Deze commissie stond onder leiding van Richard Goldstone, een zuidafrikaanse jurist van Joodse afkomst. Goldstone breidde zelf zijn opdracht uit naar het onderzoeken van alle schendingen van het internationaal humanitair recht en mensenrechten gedurende de 22 dagen durende gevechtshandelingen. De mensenrechtenschendingen door Hamas vormen echter maar een klein onderdeel in het rapport, dat op 15 september 2009 uitkwam.

Richard Goldstone werd bekritiseerd omdat hij zich leende voor een eenzijdige onderzoeksopdracht van een omstreden VN-orgaan. Ook werd zijn rol als rechter onder het Apartheidssysteem ter discussie gesteld. Volgens zijn dochter was hij echter een Zionist wie Israël na aan het hart lag. Goldstone zelf benadrukte dat het rapport een verkennend onderzoek was en geen juridisch document waarop een rechterlijk oordeel geveld kon worden. Er was ook kritiek over andere leden van zijn commissie die duidelijk al een mening klaar hadden.

De kern van het Goldstone rapport was dat Israël moedwillig burgerdoelen zou hebben beschoten zonder militair doel of noodzaak. Zij zou zijn uitgeweest op het terroriseren en collectief straffen van de bevolking van de Gazastrook. Het Goldstone rapport beperkt zich niet tot de Gaza Oorlog, maar hekelt ook de blokkade, de nederzettingen (op de Westoever), Israëls juridische systeem en de positie van de Bedoeïenen in de Negev. Het baseert zich bijna alleen op Palestijnse bronnen en ooggetuigenverslagen, en negeert het vele Israëlische materiaal dat beschikbaar was ondanks dat de Israëlische regering geen medewerking verleende aan de commissie. Men stelde dan ook dat er geen bewijs was van het gebruik van menselijke schilden door Hamas of het verstoppen van wapens in moskeeën. De commissie Goldstone beval aan dat beide partijen een onafhankelijk onderzoek zouden laten uitvoeren naar de aantijgingen.
Er was van Israëlische zijde veel kritiek op dit rapport. In de eerste plaats vond men het niet nodig, omdat Israël zelf ook verschillende onderzoeken deed naar gebeurtenissen tijdens de oorlog, waarbij ook internationale waarnemers werden betrokken. Uit die onderzoeken bleek dat Israël niet disproportioneel handelde en niet moedwillig burgers trof, zoals internationale critici en mensenrechtenorganisaties beweerden. Wel waren er individuele gevallen waar soldaten zich niet aan de regels hielden, en sommigen zijn daarvoor voor een militaire rechtbank verschenen en gestraft.

Veel punten van kritiek op het Goldstone rapport werden verzameld door blogger Elder of Ziyon die een lange lijst van feitelijke onjuistheden in het rapport beschreef, waarvan de belangrijkste is het aantal burgerdoden dat zou zijn gevallen. Veel van deze slachtoffers blijken namelijk ook als strijders op de lijsten van terroristische organisaties te staan. Het Goldstone rapport ontkent dat Palestijnen zich tussen de burgerbevolking verscholen, en dat moskeeën als wapenopslagplaats werden gebruikt en Hamas strijders zich in of onder ziekenhuizen verscholen. Ook wordt Israël ervan beschuldigd moedwillig een UNRWA school te hebben gebombardeerd, terwijl later bleek dat deze niet was getroffen. Deze kritiek is echter nauwelijks tot de media doorgedrongen en bleef grotendeels beperkt tot het internet. Ondanks de slechte reputatie van de VN Mensenrechtenraad en de radicale, soms zelfs aan Hamas gelieerde bronnen waarop de beschuldigingen in het rapport waren gebaseerd, werd het door media als het NOS Journaal en de meeste kranten in Nederland als objectief en gezaghebbend behandeld. Later erkende Hamas dat veel meer van haar strijders waren omgekomen tijdens de Gaza oorlog, zo’n 600. Dit komt dicht in de buurt van de cijfers van Israël wat betreft het aantal gedode strijders.

Meer dan een jaar later, in april 2011, kwam professor Goldstone tot het inzicht dat niet bewezen kon worden dat Israël het tijdens de Gaza Oorlog opzettelijk op de burgers van de Gazastrook had gemunt. Hij erkende dat Israël zelf uitgebreid onderzoek naar de zaak had gedaan, had enkele zaken nader bekeken en meende dat het rapport er wellicht anders had uitgezien als hij dat materiaal eerder had gezien. Volgens sommigen in Israël was dit inzicht ‘te weinig en te laat, maar voor velen was dit bericht zeer welkom. Overigens hebben de andere commissieleden zich van Goldstones verklaringen gedistantieerd. De verklaring van Goldstone heeft niet geleid tot intrekking van het rapport of tot een officiële verandering van positie van organen die het toentertijd hadden aanvaard (zoals de VN algemene vergadering of de EU die een resolutie had aangenomen die de bevindingen bekrachtigde).

Zie ook:

© Dit artikel is copyright Israël-Palestina Informatie, afgezien van onderdelen waarvoor andere bronnen worden vermeld. Voor overname gelieve kontakt met ons op te nemen via het e-mail adres. Beperkte citaten voorzien van een link naar deze webpagina zijn toegestaan.


Commentaren op IMO Blog

 

Israël & Palestijnen Nieuwsblog berichten Gaza-offensief:

 

Comments are closed.