Er is weer eens een relletje uitgebroken omdat iemand wat lelijks zegt over Israel. Er wordt veel lelijks beweerd over Israel en dat roept vaak felle reacties op, zeker als het een bekend iemand is, als het iemand is die in het verleden al eens fout zat, en zeker als het een Duitser is. Dus hij kon uitrekenen dat dit zou gebeuren en was daar ook op uit, zoals hij in een citaat op het journaal van zondagavond ook toegaf. Meneer wilde immers een taboe doorbreken, en dat doe je niet door voorzichtig, met nuances en bescheidenheid. Dat doe je met dramatische woorden: ‘wat gezegd moet worden, waarover ik niet langer kan zwijgen, de pijnlijke waarheid die eindelijk naar buiten moet, wat er daarna en daardoor ook met me zal gebeuren.’
Waarom zeg ik pas nu,
oud geworden en met mijn laatste inkt:
de atoommacht Israël is een gevaar
voor de toch al kwetsbare wereldvrede?Omdat gezegd moet worden
wat morgen al te laat kan zijn;
ook omdat wij – als Duitsers al genoeg belast –
mede bijdragen aan een voorspelbare
misdaad, en daardoor schuld op ons laden
zonder dat de gebruikelijke uitvluchten
die van onze schouders kunnen nemen.
Ja, waarom pas nu? Israel is al een kernmacht sinds de jaren ’60, dus dat is rijkelijk laat. Nou is Grass wel vaker laat met ontboezemingen, maar het blijft vreemd. Speelde zijn geweten daadwerkelijk op, zoals hij suggereert? Of had hij behoefte aan wat publiciteit en aandacht? Een echte intellectueel, zeker een bevlogen, geëngageerd type, hoort immers dwars te zijn en van tijd tot tijd een rel te veroorzaken? De suggestie dat zijn kritiek de wereld van een ramp kan redden – als hij had gezwegen was het immers zomaar te laat geworden – is moeilijk serieus te nemen. Meer dan je mening geven en zorgen dat het in diverse kranten wordt gepubliceerd kun je natuurlijk niet, maar het zal het besluit in Israel om al dan niet aan te vallen niet beïnvloeden.
En, het is misschien een vreemde suggestie, maar zou je je niet eigenlijk meer in de zaak moeten verdiepen als je zo duidelijk stelling wilt nemen en de loop van de geschiedenis op dat punt beïnvloeden? Je wilt immers niet ook maar het kleinste risico nemen dat door jouw toedoen miljoenen Israeli’s in de problemen komen omdat kernmacht Iran toch wat minder prettig blijkt als vijand dan een Iran zonder kernwapens? Juist als belaste Duitser kan dat er toch echt niet meer bij, zou je denken. De manier waarop Grass de Duitse geschiedenis probeert te gebruiken om zijn standpunt te rechtvaardigen is bijna komisch. De voorspelbare misdaad waarop hij doelt is een Israelische aanval op de Iraanse atoominstallaties, niet op Teheran. Het is immers zonneklaar dat Israel geen Iraanse burgers wil treffen en ook niks tegen het Iraanse volk heeft. Men is echter terecht bang dat het Iraanse leiderschap, dat door en door religieus is en gelooft dat het een islamitische plicht is om heel ‘Palestina’ te bevrijden en de Joden terug naar Europa te sturen, met zo’n bom in bezit erg vervelend kan worden, ook als ze die niet (meteen) tegen Israel inzetten.
Het opgeëiste recht om als eerste toe te slaan
kan het door een praatjesmaker onderdrukte
en tot gejubel verordonneerde
Iraanse volk van de aardbodem vegen,
omdat in diens machtsveld de bouw
van een atoombom wordt vermoed
Grass gaat er blijkbaar vanuit dat Israel haar kernwapens wil gaan gebruiken om het Iraanse volk uit te moorden. Waar zou hij dat vandaan hebben? Wie beweert dergelijke onzin? Zowel nazi’s en aanverwante extreemrechtse antisemieten als radikale antizionisten, vaak ook orthodoxe moslims, verspreiden dergelijke leugens over Israel en menen dat het uit is op het zaaien van dood en verderf, niet de eigen veiligheid. Vreemd dat Grass dergelijke onzin gelooft, het is toch een redelijk intelligente man.
Grass beweert voorts dat Israel de Holocaust misbruikt om van Duitsland duikboten te verkrijgen, het Westen hypocriet is, en hij stelt voor dat Israel en Iran beide onder controle komen van een internationale neutrale instantie. Allemaal niet vreselijk opzienbarend, en vooral dom en naïef, maar genoeg voor een Duitse schrijver die kort bij de Waffen-SS heeft gezeten om voor stennis te zorgen.
Trouw zegt daarover:
Stof genoeg voor een zakelijk debat over de relatie tussen Duitsland en Israël, zou je zeggen. Het probleem is alleen dat zo’n debat in Duitsland nooit zakelijk is. Eigenlijk gaat Grass’ gedicht vooral daarover. Meteen in het begin zegt hij al dat het aan de orde stellen van Israëls kernwapens direct ‘het verdict van het antisemitisme’ over iemand afroept.
Dat is natuurlijk niet zo vreemd. Hoe zakelijk is het om Israel en Iran gelijk te stellen? Een -imperfecte- democratie maar bovenal de enige Joodse staat, gesticht met mede als doel dat de Joden zelf ervoor kunnen zorgen dat hun nooit meer een nieuwe Holocaust zal overkomen. Duitsland kan natuurlijk niet anders dan die staat en haar bestaansrecht onvoorwaardelijk steunen. En Iran, geregeerd door fundamentalistische moslims en een leider die de Holocaust ontkent en vindt dat de Joden maar ’terug’ naar Europa moeten zodat ‘Palestina’ weer van de Palestijnen is. Hij zet zijn woorden dat Israel moet verdwijnen kracht bij met actieve steun aan Hezbollah en Hamas, met training en geld en wapens voor deze en andere (Palestijnse) terreurgroepen en een kwaadaardige propagandastrijd tegen Israel. In Iran worden TV series uitgezonden waarin Israeli’s ogen en organen stelen van Palestijnen; de Israeli, de zionist, is de verpersoonlijking van het Kwaad, dat geëlimineerd moet worden voordat het Einde der Tijden kan aanbreken.
Israels kernwapens hebben een fundamenteel ander doel dan de Iraanse. Israel heeft ze helaas nodig om te overleven in een haar vijandig gezinde regio. Het doel is niet om ze te gebruiken, maar om af te schrikken. Ook Iran wil er vooral mee afschrikken, maar dan wel met een ander doel. Het wil een dominante positie in de Golfregio en de Arabische wereld verwerven, en de olietoevoer beheersen. En de macht van de Shi’ieten vergroten. Er zijn geen landen die Irans bestaansrecht ontkennen en principieel vinden dat het niet mag bestaan en de Iraniërs geen volk zijn en geen recht hebben op zelfbeschikking.
Wanneer Grass werkelijk een zakelijk debat had willen voeren, dan had hij oog moeten hebben voor deze verschillen en voor het feit dat kritiek op Israel die haar veiligheid ter discussie stelt, haar van misbruik van de Holocaust beticht en van chantage, en haar gelijk stelt met een land dat door een antisemiet wordt geleid, wel dicht de grens met antisemitisme nadert. Wanneer zo iemand dan ook nog eens een niet geheel onbelast verleden heeft, kan dat zomaar verkeerd overkomen. Niet echt verbazingwekkend.
Trouw schrijft verder:
Hij bedoelt het allemaal zo goed, verzekerde Grass in verschillende televisie-interviews afgelopen donderdag. Daarin toonde hij zich door de talloze boosaardige reacties ‘diep gekwetst’ en ‘verkeerd begrepen’. De massale kritiek bewijst volgens hem dat “zelfs in een democratisch land, waar persvrijheid heerst, de media grotendeels gelijkgeschakeld zijn”.
Welja, gelijkgeschakeld. Haal er nog maar een nazi-term bij. Over een zakelijk debat gesproken. Zoals gezegd, hij had dit kunnen verwachten en heeft de ‘boosaardige reacties’ over zichzelf afgeroepen, door in zijn gedicht geen enkele nuance in te bouwen, geen enkel begrip te tonen voor Israels zorgen en behoefte aan veiligheid en met een vileine beschuldiging te komen als dat het Duitsland chanteert. Arm Duitsland. Aan Griekenland heeft men inmiddels een veelvoud uitgegeven, maar Israel chanteert en slaat een slaatje uit de dood van miljoenen Joden. En brengt daarmee de wereld in gevaar. Zo’n beschuldiging klinkt mij eerlijk gezegd ook nogal boosaardig in de oren.
Het is overigens niet waar dat er alleen maar kritiek was. Zo las ik gisteren in Elsevier dat de commentator van de ARD voorstelde om Grass de Nobelprijs voor de vrede te geven. De Duitse pers is nog wat genuanceerder over Israel dan in Nederland en sommige andere landen, maar ook daar is een kritische houding tegenover Israel niet ongebruikelijk. De aantijging dat de media gelijkgeschakeld zijn klinkt bijna naar een Joods complot, want hoe kan het anders dat men in een democratie met persvrijheid niet vrij zou schrijven over Israel?
Günter Grass is inmiddels 85 jaar oud. Wellicht dat hij door de leeftijd niet alles even helder meer ziet of uit elkaar kan houden, zoals hij op zijn 17e wellicht nog niet zag waar de Waffen-SS voor stond en dat er geen enkele reden is om je bij zo’n organisatie aan te melden, behalve wanneer je wordt gedwongen. Ik ben geen romanlezer of theaterbezoeker, maar de tijd daartussen is waarschijnlijk een stuk vruchtbaarder en helderder geweest.
Ratna Pelle