Jemenitische Joden op de vlucht (bron: Wikipedia)
Ratna Pelle
Een paar weken geleden schreef PLO vertegenwoordiger Hanan Ashrawi een artikel over Joodse vluchtelingen uit Arabische landen. Israel vraagt de laatste tijd meer aandacht voor deze ‘vergeten’ vluchtelingen, en minister Danny Ayalon heeft een campagne en facebookpagina opgezet onder het motto ‘I am a refugee’. Nonsens, aldus Ashrawi. Volgens haar is de claim dat
“Jews who migrated to Israel, which is supposed to be their homeland, are ‘refugees’… is a form of deception and delusion.” If Israel is their homeland, then they are not ‘refugees’; they are emigrants who returned either voluntarily or due to a political decision…Jews voluntarily and collectively left [Arab lands].”
Ze gaat zelfs zover het als antizionistisch te bestempelen deze mensen vluchtelingen te noemen, aangezien een vluchteling niet in zijn thuisland is en daarheen terug zou willen keren. Ze is daarbij zo royaal om ook de Joodse vluchtelingen een ‘recht op terugkeer’ te gunnen, indien zij dan toch als vluchteling zouden kwalificeren. Dat laatste is een klassiek staaltje retorica: ‘er was geen Holocaust, maar voor zover hij er was, was hij uitgelokt door de Joden zelf, en bovendien, als de Joden niet uit Israel opdonderen volgt er nog een’.
Het bedrieglijke zit hem natuurlijk in het onderscheid tussen heden en verleden. De meer dan 800.000 Joden die uit de Arabische landen vluchtten, waren vluchtelingen, dat staat buiten kijf. Maar sinds zij zich in Israel (en in mindere mate de VS of Frankrijk) hebben gevestigd, staatsburger werden en een nieuw leven opbouwden, zijn zij nu natuurlijk geen vluchteling meer. Ayalon liegt dus eigenlijk wanneer hij zegt zelf een vluchteling te zijn. Ashrawi maakt slim van dit verschil gebruik, door terecht te constateren dat het opnemen van de vluchtelingen in Israel deel is van de zionistische ideologie. Deze ziet Israel immers als thuis (en vluchthaven) voor Joden overal ter wereld, en heeft haar deuren voor iedere Jood open staan.
Wat Israel echter met deze campagne wil bereiken is de geschiedenis van deze ex-vluchtelingen onder de aandacht brengen en daarnaast eventueel compensatie vragen voor de vele bezittingen en onroerend goed die zij hebben achtergelaten (circa drie keer zoveel als van de Palestijnse vluchtelingen). In de Arabische wereld wil men van deze vluchtelingen niks weten en heerst de fabel dat ze allemaal vrijwillig vertrokken of door zionistische agitatie. Dat dit onzin is, blijkt duidelijk wanneer je enkele vluchtverhalen leest zoals die op diverse websites te vinden zijn. In diverse Arabische landen vonden georganiseerde campagnes plaats tegen de Joden, er waren aanslagen, werden anti-Joodse wetten aangenomen en soms werden ze zelfs regelrecht gedwongen met achterlating van alles wat ze hadden te vertrekken. De verhalen zijn schrijnend en de veerkracht van veel ex-vluchtelingen bewonderenswaardig. Het leven in Israel was de eerste jaren niet makkelijk. In korte tijd vluchtten honderdduizenden naar de toen nog arme en nieuwe Joodse staat, die onmogelijk voor huisvesting voor al deze mensen kon zorgen. Er verrezen grote tentenkampen waar berooide Jemenieten, Egyptenaren en Tunesiërs zonder werk en kennis van de taal en het land opeengepakt zaten. Toch heeft Israel, zonder hulp van de UNHCR en de VS, deze mensen allemaal weten te huisvesten en integreren.
Ashrawi draait de zaken om door te stellen dat als zij daadwerkelijk vluchtelingen zijn, zij het recht hebben om terug te keren. In de eerste plaats is het leven voor Joden in Arabische landen nog steeds geen pretje, en de weinige Joden die er nog zijn kunnen niet openlijk Joods zijn. De ‘Arabische lente’ heeft geleid tot woede uitbarstingen gericht tegen alles wat Joods en christelijk is. In de tweede plaats nemen gedane zaken soms geen keer. De Hindoestanen die in 1947 uit het nieuw gestichte Pakistan naar India vluchtten en de moslims die uit India naar Pakistan vluchtten zullen ook niet meer terugkeren. Ook de Sudetenduitsers en Duitsers die uit Polen zijn gevlucht zullen niet meer terugkeren naar Tsjechië en Polen. Het is niet reëel dat honderdduizenden, zo niet miljoenen mensen met een andere nationaliteit, taal, en soms ook religie en cultuur, massaal terug keren zonder dat dat tot enorme etnische spanningen zal leiden. Het is op individueel niveau heel onrechtvaardig; veel van de toenmalige vluchtelingen kunnen niks doen aan de loop die de geschiedenis heeft genomen en de misdaden destijds van de regimes van de landen waar zij vandaan kwamen.
Evenzo zijn de Palestijnse vluchtelingen niet verantwoordelijk voor het desastreuze beleid van de met de nazi’s collaborerende mufti Husseini die vanaf het begin aanstuurde op een conflict met zowel de Britten als de zionisten. Hadden zij hier echter nog een zeker aandeel in, zeker in de oorlog van 1948, de Joden in Arabische landen ondernamen niets tegen de regimes van de betreffende landen, en werden vooral gestraft voor het feit dat de Arabieren faalden in hun strijd tegen Israel. Een andere bekende fabel van pro-Arabische zijde is overigens dat Joden en Arabieren altijd vreedzaam samenleefden totdat de zionisten de boel kwamen verpesten. Elder of Ziyon heeft een aantal voorbeelden verzameld waaruit blijkt dat lang voordat Israel er was en ook voor de zionisten naar Palestina kwamen, er al anti-Joods geweld was.
Het mag niet verrassen dat Israels campagne om meer aandacht te vragen voor de Joodse vluchtelingen uit Arabische landen op veel Arabische weerstand stuit. Voor hen zijn de Palestijnen de enigen die onder het conflict lijden en iedere vorm van eigen aandeel en eigen schuld wordt hardnekkig ontkend. Zolang dat het geval is, is toenadering, laat staan een oplossing van het conflict en vrede onmogelijk. Pas wanneer beide kanten erkennen de ander leed te hebben aangedaan kan het vertrouwen dat nodig is voor concessies ontstaan.
Aan Israels kant wordt vrij en open gediscussieerd over het eigen aandeel, al houdt de regering het (begrijpelijkerwijze) toch grotendeels bij het oude verhaal en weigert officieel schuld te bekennen. Aan Arabisch/Palestijnse zijde ben je daarentegen je leven niet zeker wanneer je begrip toont voor Israels kant en het handelen aan Arabische zijde hekelt. Daar hebben de recente omwentelingen helaas geen verandering in gebracht. De meestal voorzichtige kritiek die heel af en toe te horen is komt van mensen die al jaren in de VS wonen. Wanneer de internationale gemeenschap een bijdrage wil leveren aan vrede en verzoening, zal zij Arabische openheid en zelfkritiek moeten stimuleren, en Israels campagne voor de erkenning van de ex-vluchtelingen uit de Arabische landen steunen.