dec 222012
 

dagbladen NL media

Deze rapportage is gemaakt door de Mediawerkgroep van stichting WAAR en facebookgroep Like for Israel, en behandelt de beeldvorming en berichtgeving over Israël en de Palestijnen in de afgelopen maanden. Eerdere onderzoeken en nieuwsbrieven over dit onderwerp kunt u hier lezen. Op de website van stichting WAAR staan tevens enkele uitvoeriger onderzoeken naar de berichtgeving in de media.

De belangrijkste gebeurtenissen de afgelopen tijd waren de Gaza escalatie in november (door Israel ook wel Pillar of Defense genoemd) en de Palestijnse statusverhoging bij de VN. Over beide onderwerpen is veel gezegd en geschreven in de media. Wederom is gebleken dat de media zich niet houden aan de eigen maatstaven wat betreft onpartijdigheid, betrouwbaarheid, het verifiëren van bronnen en hoor en wederhoor. Wij betreuren dat ten zeerste, en hopen dat deze nieuwsbrieven zullen bijdragen aan een zorgvuldigere berichtgeving over het Israelisch-Palestijns conflict.

In deze rapportage zetten we de belangrijkste omissies, fouten en suggestieve berichtgeving op een rij. We concentreren ons daarbij op de berichten die vrij op internet te vinden zijn en op de NOS, al komen ook artikelen uit de papieren kranten soms aan bod.

  1. Gaza escalatie november
  2. Leon de Winter
  3. Yasser Arafat
  4. Ehud Barak
  5. VN statusverhoging Palestina
  6. Kamerdebat ‘muur’

1. Gaza escalatie

Hoe het begon

Palestijnse terroristen waren in de voorgaande maanden in toenemende mate actief met het plaatsen van bommen aan de Israelische kant van het Gaza grenshek. Er werd een tunnel vol explosieven ontdekt onder de grens en soldaten werden vanuit de Gazastrook beschoten. Israelische tegenacties om hieraan een eind te maken leidden tot een toename van raketbeschietingen op zuid-Israel, onder meer circa 100 raketten en mortiergranaten in de periode van 10-12 november. Meerdere informele staakt-het-vurens werden al snel weer geschonden. Israel voerde herhaaldelijk gerichte luchtaanvallen uit op installaties en groepen die raketten afschoten.

Het conflict haalde de voorpagina’s en journaals pas toen Jabari werd gedood en in reactie ook raketten op Tel Aviv en Jeruzalem werden afgevuurd, iets wat nog niet eerder gebeurde. Veel media meldden onterecht dat de escalatie begon met de liquidatie van Jabari zonder aandacht voor de raketten en de gebeurtenissen die eraan vooraf gingen. Verschillende websites waaronder Het Parool hadden een artikel waarin stond:

Het geweld tussen Israël en de Palestijnen, dat steeds verder dreigt te escaleren, werd woensdag ingeluid door een Israëlische raketaanval. Daardoor werd de leider van de militaire vleugel van Hamas, Ahmed al-Jaabari, gedood. Sindsdien vuurde Hamas naar eigen zeggen meer dan 100 raketten af op Israël. 

Als oorzaak voor de escalatie werd veelvuldig op de Israelische verkiezingen in januari gewezen: Netanyahu wilde laten zien dat de veiligheid van Israel bij hem in goede handen is en hij de Palestijnse raketbeschietingen niet tolereerde. Tegelijkertijd meenden veel commentatoren dat juist Israels acties weer meer Palestijns geweld oproepen en dus niet voor meer veiligheid zorgen.

Slachtoffers

Net als vier jaar geleden bij de Gaza Oorlog was er veel aandacht voor Palestijnse slachtoffers en werd gesuggereerd, soms ook letterlijk geschreven, dat de meeste doden onschuldige burgers waren. Men baseerde zich daarbij vooral op Palestijnse bronnen en gebruikte ook voornamelijk Palestijnse bronnen voor de aantallen slachtoffers. Deze lijken echter wederom niet betrouwbaar te zijn en vooral een hoger aantal burgerslachtoffers te geven dan het geval is.

Soms zijn de koppen al zeer suggestief en geven onjuiste info of een onjuiste indruk. Zo heeft de Volkskrant op 19 november een artikel onder de kop ‘Iedereen is doelwit in Gaza’.In de reportage zegt een Palestijnse arts dat het nog erger gaat worden dan vier jaar geleden, en dat de meeste slachtoffers burgers zijn. De reportage eindigt met:

Een paar straten verder ligt het ministerie van Hamas-premier Ismail Haniya volledig in puin. Er was op het moment van de aanval, twee dagen geleden, niemand aanwezig. Wat rest zijn betonnen zuilen, grijze as, kapotte computers, verwaaide paperassen. Op de puinhopen heeft iemand de Palestijnse vlag geplant; Ground Zero in Gaza-stad.

Ook Trouw is wat dit betreft behoorlijk gekleurd. In een reportage op 20 november onder de kop: ‘Ze nemen iedereen te grazen hier’, citeert men een Palestijn:

“Ik kan me helemaal niets voorstellen van hoe die Israëliërs denken”, fluistert de 35-jarige Kamal Iznah, die met zijn drie kinderen ook in de Al-Nasr-wijk woont waar het bombardement plaatsvond. “Ze nemen iedereen te grazen: jongetjes, meisjes, vrouwen. Dat is niet te verkroppen.”

Vervolgens wordt Israels versie van de zaak openlijk in twijfel getrokken:

Het mikt naar eigen zeggen op Hamas-leden en gebouwen die met de Hamas-regering te maken hebben, maar van de ruim honderd Palestijnse doden die tot gisteravond waren omgekomen, waren er 24 nog kind.

Volgens voorlopige conclusies van Betselem waren op dat moment van de 102 Palestijnse doden er 40 burgers en 19 minderjarig. Bij (op dat moment) 1350 Israelische luchtoperaties in dichtbevolkt gebied zijn 100 doden waaronder 19 of 24 kinderen betrekkelijk weinig.

Verder wordt in het artikel nog opgemerkt dat  ‘ook de huidige bombardementen vanuit de lucht, de zee en vanaf de grens maken dat geen plek veilig is in Gaza’.  Hier wordt niet bij gezegd dat ook in het zuiden van Israël, wat onder bereik ligt van de raketten uit Gaza, geen enkele plek meer veilig is.

Ook in andere media was er veel aandacht voor de gedode kinderen. Ieder dood kind is natuurlijk zeer tragisch, maar door de grote nadruk hierop werd de indruk gewekt dat Israel doelbewust burgers zou doodden. In reportages riepen mensen geregeld wanhopig uit: ‘wat heeft dit kind misdaan?’ en ‘was deze baby soms actief in Hamas?’. Dit zou acceptabel zijn mits men met evenveel nadruk de aantallen strijders zou melden, maar dat gebeurde niet. Koppen en de leads bij artikelen melden ofwel het aantal gedode Palestijnen die dag, of specifiek dat er veel kinderen bij waren, maar nooit dat het vooral Hamas strijders waren.

1611israel-gaza_deadchildEr waren enkele gevallen waarbij een slachtoffer niet door Israel gedood bleek te zijn maar wel aan Israel werd toegeschreven. Zo vielen er twee doden toen de Egyptische premier Hisham Mohammed Kandil op bezoek was in Gaza, maar Israel beweert toen niet te hebben geschoten. Dit bericht op de website van de Telegraaf vermeldt die ontkenning niet en brengt de aantijging van een ‘Hamas woordvoerder’ als feit. Andere sites hadden gedeeltelijk hetzelfde artikel maar daarin werd de Israelische ontkenning wel gemeld. Sommige media, waaronder CNN, Reuters en de Britse Telegraph, hebben dit later gecorrigeerd. De beelden waarin een geëmotioneerde Kandil een dood kind kust gingen de wereld over. Naar alle waarschijnlijkheid is dit kind echter omgekomen door een afgedwaalde Qassam raket.

Net als vier jaar geleden werden de Israelische aanvallen vaak als buitensporig en disproportioneel neergezet, en was er veel aandacht voor het grote verschil in aantallen doden. De oorzaken hiervoor, met name Israels maatregelen om doden aan eigen zijde te voorkomen terwijl Hamas de eigen burgers bewust in gevaar brengt door vanuit burgergebied te opereren, kregen veel minder aandacht.

Bronnen

In veel artikelen worden cijfers van aantallen doden en vooral gedode kinderen aangehaald die afkomstig zijn van Palestijnse bronnen. Vaak ook staat er niet bij waar de cijfers vandaan komen, maar het ligt voor de hand dat men voor doden en gewonden in Gaza Palestijnse cijfers hanteert, omdat zij het snelst cijfers paraat hebben. Daarbij wordt dit niet gecheckt met het Israelische leger, dat immers kan bevestigen dan wel ontkennen in een bepaald gebied actief te zijn geweest en bepaalde slachtoffers te hebben gemaakt. Hamas bleek eerder en ook nu weer geen betrouwbare bron te zijn die hogere aantallen burgerdoden meldt dan het geval is. Na de Gaza Oorlog heeft men schoorvoetend toegegeven dat een veel hoger aantal eigen strijders door Israel waren gedood. Het is bovendien opvallend dat de getallen over doden en gewonden aan Palestijnse kant variëren van bericht tot bericht.

Op woensdag 21 november was in Nieuwsuur een reportage (22:21) van Jan Eikelboom, waarin deze opmerkt: ‘Israël beweert dat Hamas deze mensen als menselijk schild gebruikt’. De ziekenhuis directeur in Gaza reageerde: ”Ze liegen. Deze mensen zijn Hamas en Hamas is deze mensen. Daar kun je geen onderscheid tussen maken. Wij als artsen steunen deze regering en we geloven in het verzet”. Wanneer artsen zich zo zien, hoe betrouwbaar zijn dan de cijfers die zij naar buiten brengen en die door de media zo klakkeloos worden overgenomen?

Ook worden in diverse artikelen pro-Palestijnse en/of Israel-kritische organisaties aangehaald die Israel van allerlei betichten. Het gaat dan vooral om de blokkade van Gaza en de economische en humanitaire gevolgen daarvan. COGAT, de Israelische organisatie die de doorvoer van goederen van en naar Gaza en ook de toegang van Gazanen naar Israel regelt, werd geen enkele keer aangehaald of gevraagd om wederhoor.

In een bericht dat op de websites van het AD en De Volkskrant verscheen, worden zowel het zeer Israelkritische Gisha als VN organisatie OCHA aangehaald. OCHA is eerder in opspraak geraakt nadat een medewerker een tweet verspreidde met een foto van een Syrisch kind dat als Palestijns werd voorgesteld. Ook andere pro-Palestijnse twitteraars bezondigden zich hieraan. Bij OCHA werken bijna uitsluitend Palestijnen en haar rapporten zijn zeer gekleurd.

De NOS en Nieuwsuur

Vooral de combinatie van uitgebreide reportages en het zelf uitleggen van het Palestijnse standpunt kwam gekleurd over. Er waren geen reportages van Israelische ziekenhuizen, waar niet alleen de eigen gewonden worden verzorgd (ook in Israel waren dat er honderden) maar ook zieke Palestijnen uit Gaza. Ook de wapensmokkel kreeg nauwelijks aandacht. In een reportage werd kort vermeld dat volgens Israel de tunnels werden gebruikt voor wapensmokkel. Een Palestijn ontkende dat, de tunnels werden natuurlijk alleen gebruikt voor hoog noodzakelijke voedingsmiddelen, en daarna ging het weer over onschuldige burgers die volgens de NOS waren omgekomen bij het bombarderen van zo’n tunnel. Het staat vast dat Hamas duizenden raketten van Iran heeft gekregen, en dat die voor een groot deel via de poreuze grens met Egypte binnen zijn gesmokkeld. Daar had men een goede reportage over kunnen maken, en als dat tijdens de strijd lastig is zou men dat alsnog kunnen doen.

Extreme reacties in Israel

NOS-journaal_logoDe NOS had veel aandacht voor extreme reacties in Israel. In twee journaals kwamen mensen aan het woord die het erover hadden dat alle Arabieren maar moesten worden uitgemoord en heel Gaza platgegooid. In een artikel van de NOS wordt naar een opiniestuk verwezen van de zoon van Ariel Sharon waarin hij er eveneens voor pleit heel Gaza plat te gooien. Dit geldt waarschijnlijk maar voor een heel kleine groep maar wordt zo als dominante visie in Israel voorgesteld. Veel Israeli’s vinden het ook naar dat er onschuldige mensen in Gaza omkomen, maar wijten dat wel vooral aan Hamas. Tegelijkertijd waren dergelijke beelden uit Gaza nagenoeg afwezig. Wat we in Gaza zagen zijn radeloze mensen die net hun zoon of vrouw zijn kwijtgeraakt en hun huis en de armen ten hemel slaan en Allah aanroepen. Dat we die beelden niet zagen is niet omdat minder Gazanen er zo over denken. Hamas zelf heeft het vernietigen van Israel en het doden van Joden in haar handvest staan, en Hamas leiders roepen geregeld op tot de heilige strijd tegen iedere zionist. Het Hamas TV station Al Aksa zendt vaak videoclips uit waarin zelfmoordaanslagen en het sterven als martelaar worden verheerlijkt. Dat we die beelden hier niet zien, is dus ofwel omdat de cameramannen en tussenpersonen waarmee de verslaggevers werken niet willen dat men die beelden ziet en uitzendt, ofwel omdat de verslaggevers er zelf voor kiezen dit niet in hun reportages te verwerken.

Ook de uitspraken van minister Eli Yishai dat men de Gazastrook naar de middeleeuwen wilde bombarderen waren de NOS evenals andere media niet ontgaan:

Het doel van een eventuele Israëlische militaire operatie in Gaza is het gebied “terugsturen naar de Middeleeuwen”. Dat heeft de Israëlische minister van Binnenlandse Zaken Eli Yishai van de rechts-religieuze Shas-partij gezegd. “Alleen dan zal Israël de komende veertig jaar rust hebben”, zei hij volgens de Israëlische krant Haaretz.

De NOS zou natuurlijk moeten nagaan hoe andere ministers erover denken, en een eerlijk en realistisch beeld geven van Israels doelen in Gaza. Bijna alle ministers en de legertop hebben duidelijk gemaakt dat men gericht Hamas wil treffen en vooral de raketaanvallen op Israel wil stoppen. Bij verreweg de meeste luchtoperaties in Gaza zijn in het geheel geen mensen omgekomen, laat staan onschuldige kinderen. Israel heeft zo’n 1500 operaties uitgevoerd, waarbij circa 140 Palestijnen zijn omgekomen, waarvan circa 35 kinderen en minderjarigen. Dat is gezien het feit dat Hamas juist vanuit burgergebied opereerde en de helft van de bevolking in Gaza 17 jaar of jonger is, eigenlijk best knap, al blijft iedere onschuldige dode een drama.

Subjectief taalgebruik

Het gebrek aan objectiviteit in haar berichtgeving was ook duidelijk af te lezen aan het vaak subjectieve taalgebruik van de NOS. Een paar voorbeelden:

  • “Israel zegt precisiebombardementen uit te voeren, maar accepteert behoorlijk veel collateral damage” (Jan Eikelboom in Nieuwsuur)
  • “Meer dan een miljoen Palestijnen in een groot open reservaat” (Jan Eikelboom)
  • “eenvoudige raket leidt tot groot bombardement”
  • “Groot machtsvertoon” (over bombardement Israel) (in Achtuur Journaal)
  • “maar dat is nog niet genoeg” (na zin over dat Israel een Hamas ministerie heeft gebombardeerd) (in Achtuur Journaal)
  • Hamas werd diverse malen de ‘islamitische verzetsbeweging’ genoemd, bijvoorbeeld in het NOS Journaal op 8 december, en door RTL Nieuws.

Over Hamas werd niet of in veel mindere mate in dergelijke subjectieve termen gesproken. Ook werd verschillende keren van ‘zware bombardementen’ gesproken terwijl het om heel gerichte aanvallen ging, vaak op tunnels, wapenopslagplaatsen en raketlanceerinstallaties, die meestal onbemand zijn. Bij ‘zware bombardementen’ denken we aan grote bommenwerpers die hun lading boven steden uitstorten om deze in puin te leggen, niet aan een raket die de auto van een Hamas terrorist treft of het onklaar maken van een smokkel tunnel, of zelfs het platgooien van één specifiek gebouw.

Hamas hoofdkwartier, journalisten, islamitische bank

car-painted-TV-Gaza2012De NOS besteedde veel aandacht aan de bombardementen van het Hamas hoofdkwartier, de islamitische bank en het gebouw van Al Quds en Al Aqsa TV. Ook andere TV stations werden daarbij getroffen, en twee ‘journalisten’ van Al Aqsa gedood. De NOS meldt weliswaar kort op haar website dat een van hen een leider was van Islamitische Jihad, maar legt verder vooral de nadruk op dat journalisten nu ook doelwit zijn (de andere dode was lid van de Al Qassam Brigades die onterecht ‘TV’ op zijn auto had geschilderd om te voorkomen dat hij zou worden getroffen, maar dit misbruik werd niet vermeld). Ook het feit dat de islamitische bank als cover door Hamas werd gebruikt om de internationale sancties te omzeilen vermeldde de NOS niet (andere media zoals de NRC deden dat wel).

Het beeld blijft hangen van moedwillige vernietiging zonder duidelijk militair doel. In werkelijkheid is het volkomen legitiem om media die in dienst van de vijand staan uit te schakelen, zeker wanneer zij direct oproepen tot de strijd. Een ander voorbeeld is het voetbalstadion van Gaza, dat door Israel is verwoest en werd gebruikt om raketten af te schieten. Ook het Hamas hoofdkantoor is een volkomen legitiem doelwit. Hier kwam overigens niemand bij om of raakte gewond, evenmin als bij de islamitische bank.

Friesch Dagblad over Turkije en Israel

Op 22 november plaatste het Friesch Dagblad het artikel ‘Turkije springt weer in de bres voor Palestijnen’. De uitspraken van president Erdogan hierin zijn ronduit hypocriet en hadden in het artikel weerlegd moeten worden. Zo noemt hij Israël een terroristische staat die etnische zuiveringen pleegt onder de Palestijnen, en beklemtoont hij dat de Israelische luchtaanvallen niet gezien kunnen worden als zelfverdediging. Erdogan heeft hier helemaal geen recht van spreken: een jaar eerder werden 24 Turkse soldaten gedood tijdens aanvallen van Koerdische rebellen, waarop Turkije met grondtroepen en gevechtsvliegtuigen Irak binnenviel. Bovendien waren de luchtaanvallen van Israël wel degelijk uit zelfverdediging, daar men maandenlang werd bestookt met raketten. Zuidwest-Israël was daardoor, lang voor de escalatie, veranderd in een soort oorlogsgebied. Verderop in het artikel worden de Gaza Oorlog en de overval op Turkse schepen met hulpgoederen voor Gaza in 2010 als oorzaken genoemd van de al eerder verslechterde relatie tussen Turkije en Israël. De Gaza Oorlog was toen ook een reactie op de voortdurende raketbeschietingen vanuit Gaza. Men verzuimt bovendien te melden dat de opvarenden van de Turkse schepen in 2010 vooral een politiek statement wilden maken; had men vooral hulp willen brengen aan de inwoners van Gaza dan had men met Israelische controle van de schepen kunnen instemmen. Het Palmer rapport uit september 2011 stelde dat de blokkade van Gaza een legitieme manier is om te voorkomen dat er wapens naar de terreurbewegingen worden gesmokkeld. Tevens werd daarin erkend dat de Israëlische commando’s in tegenstelling tot wat Turkije altijd heeft volgehouden wel degelijk op ‘georganiseerd en gewelddadig verzet’ stuitten.

Duiding

Hoewel Israel openlijk een grondoorlog overwoog en hier uitgebreid over werd gespeculeerd, bleef deze uit en kwam er relatief snel een einde aan deze escalatie. Het ziet er naar uit dat bij het staakt het vuren meer eisen van Hamas (versoepeling blokkade) zijn ingewilligd dan van Israel (een einde aan de wapensmokkel). Hamas presenteerde zichzelf als grote overwinnaar en ook in de commentaren in de media werd dit bevestigd. Opvallend is daarbij dat het staakt het vuren niet als een Israelische concessie of daad van goede wil werd neergezet, ondanks het feit dat op het laatst nog een aanslag in Tel Aviv plaats vond en er elders twee Israelische doden vielen. Vooral de NOS was erg eenzijdig in haar reportages en de commentaren van correspondenten Monique van Hoogstraten en Jan Eikelboom. De Palestijnse kant (‘we moeten ons wel verdedigen tegen de Israelische agressie en de raketten zijn het enige dat we hebben, het is ook een reactie op de blokkade etc.’ ) kreeg veel aandacht. Bij de Israelische lezing (‘Palestijnen schieten al jarenlang bijna dagelijks raketten af op Israel, dit kunnen we niet accepteren, lang genoeg gewacht en terughoudend geweest, zij mikken op burgers, wij op strijders’) werden vaker vraagtekens geplaatst, vooral het feit dat Israel niet de burgerbevolking wil treffen werd soms letterlijk tegengesproken door de verslaggevers. Bij Hamas propaganda gebeurde dat niet.

Soms komen media met sterke versimpelde, nogal jeugdjournaalachtig geschreven stukjes over ‘hoe het zit’. Dit stukje op de website van RTL is daarvan een duidelijk voorbeeld:

In al z’n simpelheid: het is ruzie over land. De Palestijnen wonen al sinds mensenheugenis in Palestina. De Israëliërs zijn er later bij gekomen. Maar, zo zeggen zij, in de Bijbel staat al dat God het land aan de Joden heeft toegewezen: het beloofde land (Genesis 15:18). Mozes bracht het volk daarheen.

Daar klopt weinig van. Er woonden 3000 jaar geleden al Joden in het land, en pas veel later kwamen er Arabieren wonen, die vanuit het huidige Saudi-Arabië het Midden-Oosten en Noord-Afrika bevolkten en aan zich onderwierpen. Voor Mozes woonden er Kanaänieten, en hoewel de Palestijnen beweren dat zij daarvan afstammen, zijn daar geen bewijzen voor. Zinniger dan de vraag wie er duizenden jaren geleden woonden is natuurlijk de vraag wie recht heeft op het land volgens diverse verdragen en afspraken en hoe beide partijen zich hebben opgesteld in vredesbesprekingen. Het artikel geeft echter vooral de mening van de auteur weer.

Wat niet aan bod kwam

raket GazaEr was nauwelijks aandacht voor het feit dat Hamas veelal vanuit burgergebied opereerde en raketten afschoot, ondanks het feit dat er voldoende vrije ruimte verder weg van de bebouwing voorhanden is. Op plattegronden is te zien hoe dichtbij scholen en moskeeën de trainingskampen en raketinstallaties van Hamas staan. Ook genegeerd is het feit dat Israel soms aanvallen afblies omdat het risico op burgerdoden te groot was. Het is waar dat er een tragische vergissing is gemaakt waarbij een grote familie met veel kinderen omkwam, maar dit heeft disproportionele aandacht gekregen en dat is niet in balans gebracht door ook Israels zorgvuldigheid op andere momenten te benoemen. Daarbij heeft Israel de burgerbevolking op verschillende manieren gewaarschuwd.

Er waren weer verschillende ‘Pallywood’ incidenten waarbij nepfoto’s opdoken op internet (van bebloede kinderen die uit Syrië bleken te komen maar als Palestijnse slachtoffers werden neergezet), of een Palestijn die als gewond werd weggedragen om even later weer springlevend mee te lopen met de anderen.

Er werd meermaals van de Gaza blokkade gesproken maar nergens werd vermeld wat er dagelijks allemaal Gaza binnenkomt en dat duizenden Palestijnse kinderen in Israelische ziekenhuizen worden behandeld. Ook tijdens de escalatie, toen Israel werd bestookt met raketten, werden Palestijnse kinderen behandeld. Ook voor de wapensmokkel was maar beperkt aandacht. Juist door de toegenomen smokkel en de steeds betere wapens die men krijgt kon het weer uit de hand lopen.

Een flink percentage van de Qassam raketten, zo’n 10-25% haalt Israel niet en komt op eigen bodem neer, waarbij ook met enige regelmaat burgers omkomen, temeer daar de Palestijnen geen schuilkelders, alarmsysteem en Iron Dome afweer hebben. Het komt daarnaast geregeld voor dat opslagplaatsen van explosieven worden getroffen en juist de explosies van die explosieven de meeste schade aanrichten. Ook buiten oorlogstijd gebeuren er geregeld ‘werkincidenten’, waarbij raketten of explosieven per ongeluk afgaan en Palestijnen dodelijk worden getroffen.

In het algemeen is er erg weinig ruimte voor achtergronden, voor de geschiedenis. Dat geldt extremer voor internet dan de papieren krant, en weer meer voor het Journaal en websites als Nu.nl, maar het is een algemene trend die zich bij dit conflict in het bijzonder wreekt. Juist dit conflict laat zich niet in een paar honderd woorden duiden. Wanneer daarbij ook nog koeiefouten worden gemaakt zoals dat de Westoever vroeger aan de Palestijnen zou hebben toebehoord (Trouw, papieren krant) is dat fataal voor een beetje begrip van de situatie bij het publiek.

Propaganda

De media berichtten ook over de propaganda-oorlog tijdens de escalatie, waarbij de nadruk werd gelegd op de professionele propaganda van Israel, waar de Palestijnen niet aan konden tippen. De NRC had een artikel onder de kop: ‘Israel under attack’. De krachtige propaganda van het Israëlische leger, waarin wordt gesproken van de ‘indrukwekkende online propagandamachine’ van het Israelische leger. Het artikel lijkt zelf een staaltje propaganda, want die hele ‘propagandamachine’ blijkt gewoon te bestaan uit enkele Twitter, Facebook en YouTube accounts waarop het IDF propaganda-boodschappen, filmpjes en infographics plaatste. Aan het einde van het artikel wordt kort vermeld dat ook de Palestijnen de laatste jaren wat aan social media doen, maar ze lopen natuurlijk hopeloos achter op de propaganda van Israel. Er zijn echter duizenden pro-Palestijnse twitteraars, bloggers, youtubers en facebookers. Het is de vraag welke kant de meeste en best bekeken filmpjes op internet zet of tweets verspreidt, en NRC zal dat ook niet weten. Wel lijkt de Palestijnse propaganda meer te resoneren met de visie van veel journalisten, en in die zin meer effect te hebben. Zo presenteerde niet alleen Hamas, maar ook de NOS en andere media de Gaza escalatie en het staakt het vuren als een Hamas overwinning. Niet alleen Hamas maar ook veel media benadrukten de dode kinderen in Gaza, en deden het voorkomen alsof Israel dit expres dan wel uit onverschilligheid deed. Feiten die Israel aanhaalde, zoals hoe Hamas vanuit burgergebied opereerde en wat men allemaal deed om burgerdoden te voorkomen, kwamen veel minder in de media of werden veel sceptischer gebracht  (‘Israel beweert dat…. maar de Palestijnen ontkennen dat’).

Sommige media brachten de propagandaoorlog tussen beide partijen wel redelijk evenwichtig, zoals Een Vandaag. De fout die veel media maken, is dat ze professionaliteit met effectiviteit verwarren. Israel heeft wellicht meer mensen in dienst die tijdens zo’n oorlog het verhaal van Israels kant moeten uitleggen. De Palestijnen hebben echter vaak een verhaal dat beter resoneert, en op veel media authentieker overkomt, juist omdat men aan hun kant geen professionele pr machine verwacht en hun algemeen als de underdog beschouwt. Veel Palestijnen lijken echter beter in het omgaan met Westerse media dan Israeli’s. Zo had nieuwsuur een reportage waarin een Palestijn en Israeli vertelde over de impact van de strijd op hun leven. De Israeli vertelde hoe ze steeds naar de schuilkelder moest rennen en hoezeer ze zich zorgen maakte over haar familie. Ze zei ook voor vrede te zijn en een einde aan het geweld. Ze gaf niemand specifiek de schuld. De Palestijn vertelde van de ellende aan zijn kant maar hield daarbij ook een overtuigend propagandaverhaal voor de Palestijnse zaak met allemaal aantijgingen tegen Israel. Na de reportage bleef je met een gevoel zitten dat niet alleen de Palestijnen erger te lijden hadden, wat klopt, maar ook dat Israel de grote boosdoener was en Hamas in haar recht stond.


2. Leon de Winter

winterblikLeon de Winter sprak 21 november op een solidariteitsbijeenkomst van Joodse organisaties voor Israel tijdens de Gaza escalatie en haalde een interessante theorie aan over geweld en demografie: in landen waar een hoog percentage van de bevolking de ‘fighting age’ van 15-30 jaar heeft, is de kans op geweld aanzienlijk hoger dan elders. De Winter zei onder andere:

Wat doen we met Gaza? De Gazanen worden zo erg uitgemoord door de joden van Israel dat hun aantal tussen 1967 en vandaag gegroeid is van 350 duizend tot 1.7 miljoen. Volgens Arabieren en figuren als Gretta en Anja plegen de zionisten genocide in Gaza. Dit is de meest curieuze genocide in de menselijke geschiedenis aangezien dit een vorm van genocide is waardoor de bevolking groeit in plaats van afneemt. Typisch iets voor de joden. Willen het altijd anders doen, ook genocide.

De Gazanen behoren tot de snelst groeiende volken in de wereld. Er is geen hoop voor al die mensen in die zandbak. Ze zullen gefrustreerd en woedend blijven, en al hun armoede en gebrek aan levenslust en gebrek aan toekomstverwachtingen en het gebrek aan plezier en seks en lol en alles wat het leven de moeite waard maakt, aan Israel en de joden verwijten. Houdt u het volgende voor zich, anders word ik hiervoor in de media, die al zo gek op mij zijn, weer aangevallen, maar ik zeg het toch (let op, dit is sarcasme): misschien moet in het geheim een anticonceptie middel aan het drinkwater in Gaza worden toegevoegd.’

De NOS haalde de volgende quotes uit zijn speech:

Dit is de meest curieuze genocide in de menselijke geschiedenis, aangezien dit een vorm van genocide is waardoor de bevolking groeit in plaats van afneemt.

Misschien moet in het geheim een anticonceptiemiddel aan het drinkwater in Gaza worden toegevoegd.

Die quotes werden vervolgens door andere media overgenomen en soms nog aangedikt (Pownews beweerde dat hij de Gazanen wou steriliseren). Het is bijna niet voorstelbaar dat de journalisten van de NOS die erbij waren de ironie is ontgaan. Je zou bijna denken dat ze hem wilde terugpakken voor zijn sneer naar de media. Als men dan toch een korte, pittige quote had willen geven was de volgende geschikter geweest:

De uitvinding van de pil heeft ertoe geleid dat we in Europa gemiddeld één zoon hebben, en die ene zoon stuur je niet de loopgraven in. Organon had de Nobelprijs voor de vrede moeten krijgen, niet Barack Obama of Al Gore of Jasser Arafat.

Helaas is de theorie, afkomstig van de Duitse socioloog en econoom Gunnar Heinsohn, verder niet aan bod gekomen. Leon de Winter wegzetten als extremist is blijkbaar interessanter voor de media.


3. Yasser Arafat

arafatDe dood van Arafat blijft de gemoederen en vooral de media bezighouden. Volgens de Palestijnen stond vanaf het begin vast dat Israel hem had vergiftigd, hoewel niks daarop leek te wijzen en zijn gezondheid duidelijk achteruit ging de laatste jaren. Afgelopen zomer zou polonium op zijn kleding zijn gevonden. Op 25 november reisde een Franse rogatoire commissie af naar Ramallah om het lijk te onderzoeken. Dit werd uitgebreid verslagen in de media, evenals de hoge dosis polonium. Nergens werd vermeld dat zo’n hoge dosis polonium acht jaar na zijn overlijden zou hebben betekend dat hij een zeer hoge hoeveelheid moet hebben binnengekregen waaraan hij vrijwel onmiddellijk zou zijn dood gegaan. Polonium vermindert namelijk ieder half jaar met de helft.

Ondertussen blijken de medische rapporten die betrekking hebben op de laatste dagen van Arafat publiekelijk toegankelijk te zijn op het internet. Deze rapporten vermelden geen diagnose maar weerleggen de hypothese van vergiftiging door polonium-210. Ook dat is niet door de media gemeld. Speculeren over een mogelijke vergiftiging van Yasser Arafat door Israëlische geheime diensten heeft kennelijk hogere nieuws waarde dan het weerleggen van een hypothese.


4. Ehud Barak

Op 26 november kondigde minister van defensie Ehud Barak aan te stoppen met de politiek. De Telegraaf schreef naar aanleiding hiervan:

Zoals onder alle Israëlische regeringen ging de kolonisatie van bezet Palestijns land gewoon door (…)

Op een topconferentie in Camp David (VS) in 2000 kwam er een plan op tafel dat de Palestijnen enkel wat verspreide getto’s bood. De conferentie mislukte en de Palestijnen, die geloofden dat er aan de conferentietafel vrede zou kunnen worden bereikt, raakten nog verbitterder. De tweede intifada begon in september 2000 en Baraks politieke loopbaan leek met zijn falende premierschap voorbij.

barakUit de eerste zin blijkt duidelijk dat de Telegraaf vindt dat de gehele Westbank de Palestijnen toebehoort, een subjectieve opvatting die niet in een nieuwsartikel thuishoort. Overigens miskent het dat diverse Israelische regeringen (gedeeltelijke) bouwstops instelden. De alinea eronder maakt de vooringenomenheid van dit bericht nog duidelijker en bevat verschillende onjuistheden. Barak bood de Palestijnen een aaneengesloten gebied op 91% van de Westoever aan, geen getto’s (zie kaart). De Palestijnen wezen dit voorstel af en de conferentie mislukte. De tweede intifada brak uit en bracht Barak natuurlijk in de problemen omdat hij de Israeli’s vrede had beloofd en daarvoor zijn nek had uitgestoken. Later, in december, werd nog een poging ondernomen en ging Barak onder voorwaarden akkoord met een nog verdergaand voorstel van Bill Clinton.


5. VN statusverhoging Palestina

Delingsplan, ontstaan Israel

palestine_ga_vote_2012
De statusverhoging van de Palestijnen tot waarnemend niet-lidstaat door de Algemene Vergadering van de VN werd algemeen positief beoordeeld in de diverse commentaren daarover. Vaak werd in berichtgeving en commentaren verwezen naar het VN delingsplan uit 1947, precies 65 jaar geleden, en werd de statusverhoging als een soort late inlossing van ‘de belofte van toen’ (Volkskrant) gezien. Trouw zegt in deze context dat de geschiedenis niet erg barmhartig is geweest voor de Palestijnen. Er werd toen immers opgeroepen twee staten te creëren, maar de Palestijnse is er nooit gekomen. Geen enkel commentaar of artikel  (Trouw, Volkskrant, RTL) wees erop waarom die Palestijnse staat er niet kwam: terwijl de Joden het delingsplan aanvaardden, verwierpen de Arabieren en Arabische staten het en begonnen een oorlog, die ze verloren. In Trouw (papieren krant, 1 december) wordt zelfs beweerd dat de Westoever voor 1967 in handen was van de Palestijnen:

“Ten tweede moet je over een eigen grondgebied beschikken; dan neem je bijvoorbeeld het terrein dat de Palestijnen in handen hadden voor de Israelische bezetting van 1967” (artikel: ‘Een ‘staat’ hoeft maar aan vier criteria te voldoen’, interview met hoofddocent internationaal recht Andre de Hoogh).

Uiteraard was de Westoever voor 1967 in handen van Jordanië, dat het in 1951 annexeerde, en Gaza werd bezet door Egypte. De Palestijnen hebben nooit enig gebied in handen gehad voordat zij onder de Oslo Akkoorden vergaande autonomie kregen over delen van de Westoever en Gaza. Ook in andere media werd meestal niet gemeld dat Jordanië de Westoever veroverde en Egypte Gaza en dit internationaal niet werd erkend.

Nu.nl schrijft:

Israël en de VS zijn felle tegenstanders van een hogere status van ”de Palestijnen”. Israël wil bijvoorbeeld niet dat Palestina bij internationale hoven gaat klagen en heeft het bovendien altijd liever over ”de Palestijnen”.

Dat lijkt aan te geven dat het enkel om een groep mensen gaat die iets van Israël claimt en niet om het land waar Israël in 1947 gewapenderhand is gevestigd.

De VN besloten destijds dat Palestina moest worden verdeeld in een Arabische (Palestijnse) en een Joodse staat. De Arabische staat is er nog steeds niet gevestigd. Israël werd in mei 1949 lid van de VN.

Hier wordt sterk gesuggereerd dat er een onafhankelijk Palestina was dat Israel in 1947 gewapenderhand veroverde. Dat is onjuist; het was toentertijd een Brits mandaat dat was bestemd om een ‘Joods nationaal thuis’ te worden. Israel is inderdaad gewapenderhand gevestigd, maar wel nadat juist de Arabieren het VN delingsplan afwezen en een oorlog begonnen. Nu.nl draait de zaken dus om en geeft onjuiste informatie.

Abbas

AAbbasbbas hield bij de VN een strijdlustige speech vol harde en onverzoenlijke taal richting Israel, maar de NRC citeert juist een bijzonder mild gedeelte:

“Wij zijn hier niet om een staat in diskrediet te brengen die jaren geleden is gesticht, en dat is Israël. We zijn gekomen om de legitimiteit van de staat te bevestigen die nu zijn onafhankelijkheid moet verkrijgen, en dat is Palestina.”

Israelische reactie: bouwplannen en achterhouden belastinggeld

Er was veel aandacht voor Israels reactie, met name de aankondiging 3000 nieuwe woningen in het omstreden E-1 gebied tussen Jeruzalem en Maaleh Adumiem te bouwen. De afkeuring hiervan spatte als het ware van de websites en bleek duidelijk uit de koppen. De NRC op 3 december kopt: ‘En daar is de tweede straf: Israël keert belasting niet uit aan Palestina’.

Ook Trouw meldt deze strafmaatregel evenals andere krantensites, maar men vermeldt vaak niet dat dit geld gebruikt zal worden om een openstaande rekening van de PA aan het Israelische elektriciteitsbedrijf te betalen. Je zou omgekeerd ook kunnen zeggen dat het erg soepel is dat Israel die rekening niet eerder met het belastinggeld heeft vereffend.

Carolien Roelants duidt vervolgens dat:

“Het is een cumulatief proces. De stemming in de EU in de richting van Israël is de laatste jaren al kritischer geworden door de aanhoudende bouw van nederzettingen. Kennelijk is men nu langzamerhand echt nijdig. Dat is ook niet onlogisch als je bedenkt dat de bouw van de nederzettingen het realiseren van de tweestatenoplossing bijna onmogelijk maakt.”

Dat laatste is haar persoonlijke opvatting, waar wat voor maar ook heel wat tegen te zeggen is. De krant zou zich in een nieuwsartikel op de website moeten beperken tot het geven van informatie, of er moet duidelijk boven staan dat het om opinie of een blog gaat.

Ook Trouw is behoorlijk eenzijdig, en laat zijn mening duidelijk blijken met de volgende kop (1 december): ‘Israël pakt Palestijnen volgens plan terug’.

Een artikel door Sander Becker in Trouw van 4 december meldt:

De Israëlische regering lijkt het internationaal flink te hebben verbruid. Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Zweden en Denemarken riepen gisteren hun Israëlische ambassadeur op het matje. Ze eisten opheldering over de 3000 kolonistenwoningen die Israël wil bouwen op de bezette Westelijke Jordaanoever – een straf voor het feit dat Palestina zich vrijdag bij de Verenigde Naties liet erkennen als staat.

Na dit citaat volgt uitgebreid de visie van iemand die vindt dat Israel middels sancties sterker onder druk moet worden gezet. Er wordt geen visie of weerwoord van de andere kant gegeven.

Veel media beweren dat met de bebouwing in het E1 gebied een ‘levensvatbare Palestijnse staat onmogelijk wordt’ (ANP, Novum) of dat de Westbank praktisch in tweeën wordt gesplitst (wat op hetzelfde neerkomt). Nu.nl schrijft bijvoorbeeld:

“Met name het bouwproject E1 ligt zeer gevoelig. De uitvoering van dit project zou een einde maken aan de levensvatbaarheid van een toekomstige Palestijnse staat. De verbindingen tussen Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever en het noordelijk en het zuidelijk deel van de Westoever zouden dan worden doorgesneden.”

Dat is onjuist: er zou een corridor van zeker 15 km open blijven, dat is net zoveel als Israel op zijn smalst ter hoogte van Netanya. Ook werd in het ANP/Novum bericht kritiek op de plannen uitgebreid aangehaald, en werd een rapport van Amnesty vol aantijgingen tegen Israel aangehaald, zonder enige wederhoor toe te passen.

Ofra settlement (Reuters)Ook andere artikelen over de bouwplannen waren negatief getoonzet en haalden vooral critici aan. Er werd daarbij ook vaak opgemerkt dat Israel op steeds minder internationale steun kan rekenen en met name Europese landen kritischer worden. Israels kant werd nauwelijks vermeld, zoals dat de statusverhoging een schending is van de Oslo Akkoorden tussen Israel en de PA en andere bilaterale akkoorden en afspraken, en dat de PA het vertrouwen van Israel ernstig heeft geschonden. Er zijn diverse Israelische argumenten voor de plannen, zoals dat in de meeste vredesvoorstellen Maaleh Adumiem en (een deel van) het E-1 gebied onder Israelische controle zouden blijven in ruil voor gebied elders. Israel wil de Westoever niet zomaar opgeven zonder er iets (vrede, veiligheidsgaranties, erkenning) voor terug te krijgen, en ervaart de VN stem alsof dat wel wordt geëist. Het aankondigen van de bouwplannen is niet alleen maar kinderachtig getreiter, maar een manier om te laten zien dat men zich daar niet bij neerlegt. Er zijn meer argumenten die, los van het feit of de krant of journalisten het ermee eens, zijn, op zijn minst een keer vermeld hadden kunnen worden.

Op Nieuwsuur mocht Ronny Naftaniël van het CIDI de plannen uitleggen, maar de vragen die hij kreeg waren zeer vooringenomen en bevatten ook bovengenoemde onjuistheden en aantijgingen als ‘landroof’. Hij kreeg daardoor niet echt de kans een en ander rustig toe te lichten.

De suggestie van de media die continu door de berichtgeving heen klinkt is dat de hele Westoever Palestijns is en alles wat Israel er doet illegaal.  Men vertolkt hierin dus de Palestijnse positie. Zo hanteerde Nieuwsuur na de statusverhoging van de Palestijnen een kaart waarop de gehele Westbank als Palestina stond afgebeeld, met de tekst erbij: ‘Monique Hoogstraten vanuit Palestina’. De suggestie is dat Palestina nu opeens een soevereine staat is met als grenzen de pre-1967 wapenstilstandslijnen. Dat is pertinent onjuist. Palestina is waarnemend niet-lid en sowieso kan de Algemene Vergadering geen staten creëren; daarvoor is ook een stemming in de Veiligheidsraad nodig. De internationale positie is bovendien dat Israel en de Palestijnen via directe onderhandelingen tot een oplossing moeten komen, waarbij over de precieze grenzen, Jeruzalem, vluchtelingen etc. afspraken worden gemaakt. De VN stem is daar geen vervanging van.

Trouw over Duitsland en Israel

Trouw kopt op 7 december naar aanleiding van het bezoek van Netanyahu aan Berlijn: ‘Duitsland is het ditmaal oneens met Israël’. Het artikel legde vrijwel alleen de nadruk op het meningsverschil over de Israelische bouwplannen in E1, waardoor een onvolledig beeld ontstaat. Het is opvallend hoe anders de toonzetting in de Duitse pers was over het bezoek van Netanyahu. De onenigheid wordt ook daarin niet verzwegen, maar uit de verslaggeving van bijv. ‘Die Zeit’ en ‘Die Welt’ bleek duidelijk dat het om een staatsbezoek ging tussen twee bevriende landen. Ook besteedden deze media meer aandacht aan positieve zaken die in de verslaggeving van Trouw achterwege werden gelaten. In Die Zeit werd meteen al benadrukt dat Israël op politieke steun van Duitsland kan blijven rekenen. Voorts werd gemeld dat Merkel van mening is dat de eenzijdige actie van Palestina voor statusverhoging bij de VN, geen bijdrage is tot snellere vredesonderhandelingen. Bovendien werd nadrukkelijk gesteld dat de goede verstandshouding tussen Duitsland en Israël ook in de toekomst zal worden voortgezet onder meer door gezamenlijke projecten op het gebied van zonne-energie. Die Welt kwam ook met een positief getint artikel over het bezoek van Netanyahu. Daarin werd genoemd dat er tijdens dit bezoek sprake was van wederzijds begrip, het uitgangspunt van het Duitse regeringsbeleid de zekerheid van Israël is, en oorzaken en gevolgen niet door elkaar mogen worden gehaald. De raketten uit Gaza waren de oorzaak van het recente geweld in het zuiden van Israël en Gaza, de reactie van Israël was een gevolg daarvan.

Opinie

Argus-PalestijnsestaatIn veel opiniestukken kreeg Israel ervan langs, en daarbij dook de bekende gemeenplaats weer op van de getto-Jood en het getraumatiseerde Israel, waar iedereen zich permanent slachtoffer waant en overal nazi’s om zich heen ziet. Filosoof en antizionist Hans Schnitzler heeft het in de Volkskrant over een ‘joods hysterisch bewustzijn’ en schrijft voorts dat de Sabra’s ‘langdurig zijn gemarineerd in een mengsel van slachtofferschap en wantrouwen waarbij de wereld louter uit vijanden en antisemieten bestaat. Met zulke clichés sla je natuurlijk iedere serieuze discussie dood over Israel en hoe zij zich mag verdedigen tegen de maar al te reële vijanden. Niet gek dat de auteur vervolgens vaag blijft over de vraag of Israel disproportioneel geweld gebruikte en die ‘onbeantwoordbaar’ noemt. Het stuk draagt niets bij een de discussie over het conflict en een mogelijke uitweg en is nodeloos kwetsend voor Joden die allemaal als hysterisch worden weggezet. Uiteraard pakten ook de gebruikelijke ‘critici’ zoals Thomas von der Dunk weer flink uit tegen Israel. Ook genuanceerdere commentatoren zoals vredesactivist Gershon Baskin en oud correspondent Eddo Rosenthal hadden kritische opiniestukken in respectievelijk de Volkskrant en Trouw. Daar stonden ook enkele pro-Israel opiniestukken tegenover, zoals schrijfster Tuvit Shlomi in de Volkskrant, maar het geheel was verre van evenwichtig.

Wat niet werd vermeld

Kort na de Gaza escalatie en de VN stemming vierde Hamas haar 25 jarig bestaan waarbij Hamasleider Meshaal opriep iedere centimeter van heel Palestina met geweld te bevrijden en in het algemeen geweld en ‘het verzet’ prees. Er was een nieuwsartikel over de Hamas viering met een regeltje over de harde woorden van Meshaal. Hetzelfde geldt voor de NOS, die er een item over had in het Achtuur Journaal, waarbij de nadruk vooral werd gelegd op hoe sterk Hamas uit de strijd was gekomen en hoe populair ze waren geworden. De uitspraken van Meshaal waren na een dag vergeten, en doken nergens op in analyses of ‘duidingen’. De Israelische huizenbouw daarentegen was dagen achtereen in het nieuws, en alle veroordelingen werden in grote koppen gebracht. De EU veroordeling van Meshaals woorden bleef geheel onvermeld op de mainstream nieuwswebsites.

In het algemeen is er in de media nauwelijks aandacht voor radikale uitspraken en speeches van Palestijnse leiders, voor antisemitisme en de verheerlijking van geweld in Palestijnse media en het vernoemen naar zelfmoordterroristen van scholen en straten. Ook het feit dat een meerderheid van de Palestijnen zegt aan te geven voor geweld te zijn om ‘hun land te bevrijden’ krijgt geen aandacht. Dit staat in schril contrast met de aandacht die men wel heeft voor radikale uitspraken van bijvoorbeeld minister Lieberman of ook Netanyahu zelf. De brief van de zoon van Sharon, waarin hij opriep Gaza helemaal plat te gooien en een vergelijking met Hiroshima maakte, werd in diverse media gemeld.


6. Kamerdebat over de ‘muur’

Verschillende media berichtten op 13 december over de handtekeningenactie van een aantal pro-Palestijnse organisaties, verenigd in het initiatief ‘Sloop de Muur’, om de afscheidingsbarrière die Israel heeft gebouwd nogmaals op de agenda van de Tweede Kamer te zetten. Ze haalden daarvoor ruim voldoende handtekeningen op, die oud-premier Van Agt na het kerstreces aan de Kamer zal overhandigen. De berichtgeving hierover was behoorlijk gekleurd. Zo staat op de site van Radio 1 een audio bestand met een interview met Van Agt, waarin hij oproept tot sancties tegen Israel. Op Spitsnieuws was een filmpje bijgevoegd van het pro-Palestijnse United Civilians for Peace. Wat nergens werd vermeld is welke organisaties aan dit initiatief meewerkten: o.a. het Nederlands Palestina Komitee, Stop de Bezetting en Al Awda, organisaties die alle drie tegen Israels bestaansrecht zijn en tegen vredesonderhandelingen met Israel. Stop de Bezetting wordt voorgezeten door Gretta Duisenberg, die meermaals in opspraak is geraakt vanwege antisemitische uitspraken.

Afscheidingshek ten zuiden van Hebron (bron: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:West_Bank_Fence_South_Hebron.JPG)


Websites:

http://www.waarnet.nl/  http://www.likeforisrael.nl/  http://www.israel-palestina.info/

Share

  4 Responses to “Rapportage media en Israël – december 2012”

Comments (4)
  1. Goed geschreven! Wordt het ook verspreid?